Staande figuren

Het zal zo’n dertig jaar geleden zijn dat ik voor het eerst de Drie staanden zag van Eugène Dodeigne in park Middelheim in Antwerpen. Deze beeldengroep van drie staande figuren trof me enorm. De levensgrote, ruwe vormen stralen kracht uit. Tegelijk zijn ze aangeslagen, letterlijk zelfs; de diepe groeven van de beitel lopen in lange verticale lijnen over hun lichaam.

De beelden zijn gehakt uit blauwe hardsteen uit Soignies, een steensoort die gewonnen wordt in een groeve niet ver van Bondues, het plaatsje in Noord-Frankrijk waar Dodeigne sinds 1950 woonde. In 1955 ontdekte hij deze steensoort en vanaf die tijd maakte hij veel beelden van de keiharde Soignies-steen.

De Drie staanden uit 1978 in Middelheim deden me denken aan de middeleeuwse pleurants (treurenden) op het praalgraf van Filips de Stoute in Dijon. Deze hertog van Bourgondië liet rond 1400 voor zichzelf een weergaloos mooi praalgraf maken door Claus Sluter, een uit Haarlem afkomstige beeldhouwer die met andere kunstenaars uit de Lage Landen de artistieke entourage van de hertog vormde.

Sluter was een vernieuwer van de kunst; in een tijd dat beeldhouwwerk nog een statische symboliek had, schiep hij plastische, expressieve figuren. Met een barokke weelderigheid bracht Sluter plooien aan in de mantels van de knielende en schrijdende figuren die de grafkapel en het praalgraf bevolken. De levensechtheid van Sluters beelden is heden ten dage nog steeds verbluffend en de emoties die zijn figuren uitdrukken (rouw, devotie, berusting) zijn aangrijpend en heel goed navoelbaar.

Vooral de pleurants, de monniken die als het ware in een rouwstoet door de ‘kloostergang’ lopen die aan vier zijden de graftombe omzoomt, maken een diepe indruk. Hun gezichten zijn vaak verborgen onder de capuchons van hun pijen, die in prachtige plooien om hun lichaam vallen. Uit hun houding spreekt rouw, verdriet, een waardig eerbetoon aan de hertog.

Maar bovenal spreekt uit hun houding dat ze het verdriet drágen. Bijna letterlijk, want op de albasten ‘kloostergang’ met monniken rust een zware zwartmarmeren plaat waarop het beeld ligt van de gestorven Philips de Stoute met zijn gemalin Margaretha van Vlaanderen. Je zou kunnen zeggen dat de pleurants het verdriet niet alleen dragen, maar dat ze het ook ver-dragen. Ze buigen het hoofd, maar staan rechtop. Ze nemen het verdriet op in hun houding en geven er uitdrukking aan. Ze geven de rouw een plaats. Indrukwekkend en ontroerend.

De Drie staanden van Eugène Dodeigne maken op mij ook veel indruk. Ook bij hen is het de houding die spreekt. Ze staan met gebogen hoofden, de schouders naar voren, een van hen heeft een arm om zichzelf heen geslagen; het lijkt of ze een grote slag ondergaan. Of eigenlijk meerdere slagen, want je ziet de enorme houwen waarmee Dodeigne de figuren vorm heeft gegeven. Dat maakt de beelden van Dodeigne zo aangrijpend, je voelt de rauwheid van de slagen die de figuren moeten verduren. En je ziet met welke kracht ze die slagen verdragen; in al hun kwetsbaarheid staan ze daar.

Voor het najaar van 2020 staat een lezing gepland over Eugène Dodeigne. Hou de agenda in de gaten!

Afbeelding boven dit artikel: Graftombe van Filips de Stoute, foto: Emmanuel Hasle