Skinnies

Niki de Saint Phalle was in alles rebels en wars van conventies. Zij was een van de eerste kunstenaars die in de zestiger jaren met polyester ging werken. In de kunstwereld werd neergekeken op dit materiaal; je maakte er scheepsrompen voor boten van, maar het was geen ‘kunstzinnig’ materiaal. Voor Niki was het een logische stap om, na papier maché en in lijm gedrenkte katoenen lapjes, haar Nana’s te gaan bekleden met polyester. Veel duurzamer en waterbestendig. Nu konden de beelden ook buiten worden opgesteld, in de openbare ruimte.

Niemand had het in die jaren over beschermende mondkapjes en dergelijke, om te voorkomen dat je de giftige dampen inademde die bij het uitharden van polyester vrijkomen. Het gevolg was dat Niki na langdurige blootstelling aan die dampen een ernstige vorm van longemfyseem had ontwikkeld. Het materiaal waar ze zo graag mee werkte had haar longen verwoest.

Als ze in 1974, op 44-jarige leeftijd, een longabces krijgt, wordt ze opgenomen in een ziekenhuis om behandeld te worden voor deze ernstige aandoening. Nadat ze is ontslagen uit het ziekenhuis, gaat ze kuren in de zuivere lucht van Sankt Moritz in Zwitserland. En zoals altijd weet Niki deze tegenslag in haar leven weer om te zetten in haar voordeel: ze gaat ‘Skinnies’ maken.

Skinnies zijn open, draadachtige sculpturen, die bijna als een soort tekening in de lucht staan. Niki geeft de Skinnies haar bekende felle kleuren en patronen en vaak voegt ze er lampen aan toe, die een soort stralenkrans vormen rond de figuren.

Over ‘Mijn Skinnies’ zegt ze:
‘De Aardemoeders zijn vervangen door mijn Skinnies. Een heel nieuwe stemming! De Skinnies ademen. Het gaat om luchtsculpturen met mythologische thema’s. Je kunt de hemel of de planten er doorheen zien. Ik nodig de toeschouwer uit met mij door mijn beelden heen te kijken.
Lucht is in mijn leven gekomen. Door het werken met polyester waren mijn longen ernstig beschadigd. Diep ademen, oefeningen, wandelingen en het gevoel sterker met de natuur verbonden te zijn, dat heeft mij allemaal veranderd. Deze sculpturen weerspiegelen die verandering. Ik voel me als de Kluizenaar met de lantaarn uit de Tarot, die uitkijkt naar de schat – maar die geleerd heeft dat de zoektocht zelf de schat is.
Sommige van deze luchttotems hebben licht. Andere, zoals de koppen, zijn uit contrasten opgebouwd: licht en donker, dag en nacht, transparant en ondoorzichtig. Een blauwe stemming, blauw als het blauw van de hemel.’ (Niki de Saint Phalle, februari 1982)

Op de expositie in museum Beelden aan Zee zijn een paar van die ‘luchttotems’ uit de tachtiger jaren te zien. De meest spectaculaire is de ‘Déesse de la Lumière’ (‘Godin van het Licht’) uit 1981. Op een open, zwarte voet staat een blauw gezicht met bungelende ogen, neus en mond. Rondom zijn aan het hoofd lampjes aangebracht. Op het hoofd staat een vuurvogel met gespreide vleugels en daar weer bovenop een gouden zon met lampjes. In dat zonnetje een dansend Nanaatje.

Op een sokkel langs de muur staat ‘Hello there’ (1981). Dit is alleen een blauwe kop met bungelende ogen, neus en mond en met vier peertjes rondom aan het hoofd bevestigd. Als u geluk heeft, staan ze aan en verspreidt het hoofd een gekleurd licht. Hier is het sterkst de relatie met de omgeving zichtbaar, omdat achter het hoofd een mooie schaduw op de muur geworpen wordt.

‘De Kluizenaar’ (Tarotkaart 9) die te zien is op de expositie in museum Beelden aan Zee, heeft in zijn opgeheven rechterhand een (niet-geaard) snoertje waar oorspronkelijk zijn lantaarn aan hing. Opvallend is het rode, open hart in de nachtblauwe lijnen van het lichaam.

Net zo opvallend was voor mij het (groene!) hart in de ‘Taureau Vase’ uit 1990. Nu de lucht in haar leven is gekomen, nodigt Niki ons uit met haar door massieve figuren als een stier of een kluizenaar heen te kijken en hun hart te ontdekken.

Nog twee keer geef ik de lezing ‘ROND en ROND en ROND, de wereld van Niki de Saint Phalle’:
Op dinsdag 18 februari in de bibliotheek Haagse Hout.
Op zondag 23 februari DE LAATSTE LEZING in museum Beelden aan Zee.
Zie Agenda.