Toen ik, ter voorbereiding op mijn lezing ‘Rembrandts Handen’, in maart de expositie ‘Rembrandt’s Social Network’ bezocht, viel me iets op. Er waren twee vergelijkbare etsen die Rembrandt had gemaakt van goede vrienden: De beroemde ets van Jan Six uit 1647 en een ets van Abraham Francen uit 1657.
Beide mannen waren kunstliefhebbers die de schilder financieel ondersteunden toen het na de dood van Saskia steeds slechter met hem ging. De ets van Francen is op liggend formaat uitgevoerd, maar voor allebei de portretten gebruikte Rembrandt het dure, Japanse papier. Dit deed hij alleen maar bij etsen waar hij een emotionele band mee had. Japans papier geeft de ets een warme gloed, de geportretteerde krijgt een zachte uitstraling.
We zien in beide portretten de mannen met de rug naar het raam gekeerd. Jan Six staat leunend op een kussen in het raamkozijn en leest een geschrift dat hij vasthoudt. In het halfduister van de kamer liggen nog meer boeken op een stoel, en iets dat lijkt op een degen aan een riem. Aan de muur hangt een schilderij of ets, onduidelijk is wat er op te zien is.
Abraham Francen is zittend geportretteerd, ook weer met de rug naar het raam. In deze ets zijn veel meer kunstwerken te zien, wat niet zo gek is, want Francen was een verwoed kunstverzamelaar. Hij houdt een tekening of ets in zijn handen, die hij aandachtig bestudeert. Achter hem zien we een opengeslagen triptiek met aan weerszijden nog twee panelen van een altaarstuk (?). Ook de tafel staat vol met kunst, onder andere een Taoïstisch beeld, een schedel en een groot, open boek. De kamer is helderder verlicht dan die van Jan Six en door het venster zien we weelderige bomen.
De vriendschap tussen Six en Rembrandt is het bekendst, niet in het minst door het prachtige portret dat Rembrandt van Six schildert in 1654. Hier zien we hoe vrij Rembrandt met zijn materiaal omgaat. De verf is met grove penseelstreken opgebracht, vooral de gouden tressen op de rode mantel, de mouwen en de handschoenen zijn met brede, losse toetsen geschilderd. Toch voel ik bij Jan Six een zekere distantie, een alertheid op hoe hij afgebeeld wil worden.
Rembrandt heeft na de dood van Saskia in 1642 veel steun aan Six gehad. Jan Six leent hem duizend gulden, hij geeft hem opdrachten en koopt het huwelijksportret van Saskia, waar Rembrandt erg aan is gehecht. Maar in 1655, een jaar nadat Rembrandt het portret van Six schilderde, is de vriendschap plotseling voorbij. In dat jaar trouwt Six met de dochter van burgemeester Nicolaes Tulp (dezelfde Tulp als uit Rembrandts ‘Anatomische les’). In het behoudende, stijve, maar wel machtige milieu van de Tulp-clan kan Six alleen carrière maken als hij zich distantieert van zijn oude vriend.
Tegenover schoonpapa Tulp, de steile calvinist, valt de vriendschap met losbol Rembrandt niet meer te verdedigen. Vooral het feit dat Rembrandt ‘in hoererij’ (want ongetrouwd) leeft met Hendrickje Stoffels, een vrouw uit het volk, is een doodzonde. Six laat Rembrandt vallen. Hij verkoopt Rembrandts schuldbrief van duizend gulden door aan een woekeraar. En hij laat Govert Flinck, de leerling van Rembrandt, het portret schilderen van zijn vrouw Margaretha (‘Susjen’) Tulp. Een portret naar de smaak van rijke families; elegant, verfijnd en decoratief.
De vriendschap van Rembrandt met Abraham Francen is minder spectaculair. Francen is een apotheker en koopman, maar vooral een fervent kunstverzamelaar. Hij woont aan de Rozengracht, waar Rembrandt na zijn faillisement ook naar toe verhuist. Hij ondersteunt Rembrandt zakelijk en financieel en wordt voogd van Cornelia, de dochter van Rembrandt en Hendrickje. Francen is Rembrandt tot het einde toe trouw gebleven; samen met Cornelia heeft hij Rembrandt in 1669 ten grave gedragen.
Wat mij betreft is dit echte vriendschap en ik meen dat zelfs te kunnen aflezen aan de twee etsen; die van Francen is veel ‘vriendelijker’ dan die van Six. En ook op het geschilderde portret zie ik een gereserveerde Jan Six. Hij trekt zijn handschoenen al aan; hij staat op het punt te vertrekken.
Op 7 juli nogmaals de lezing ‘Rembrandts Handen’. Zie Agenda.
No comment yet, add your voice below!