Schorriemorrie

Een bijna vergeten woord adopteren; daar word ik als Man van Taal nou blij van. Op zaterdag 10 december was er een bijeenkomst van adoptiefouders van vergeten woorden met als eregast de schrijfster Nelleke Noordervliet, beschermvrouwe van het vergeetwoord. Woorden als aluin, zwerk en stokebrand vonden al onderdak.

Iedereen kan bij mevrouw Noordervliet een vergeetwoord ter adoptie aandragen. Vervolgens keurt zij het en als het wordt goedgekeurd krijgen de adoptiefouders een certificaat van hun woord, onder voorwaarde dat zij goed voor het woord zorgen. Dat wil zeggen het woord gebruiken in hun spreek- en schrijftaal.

Zelf heb ik meteen schorriemorrie voorgedragen voor adoptie. Ik weet niet of er al ouders van schorriemorrie zijn, ik ben in afwachting van de beslissing van keurmeesteres Noordervliet. Schorriemorrie wordt weliswaar vaak als scheldwoord gebruikt, maar het heeft zo’n ontwapenende klank dat het bijna een koosnaampje wordt.  Het is zo’n woord dat je zingzeggend herhaalt, terwijl je een klein kind kietelt en knuffelt.

De herkomst van het woord is ongewis. Er bestaan verschillende etymologische verklaringen, de een wat onwaarschijnlijker dan de andere. Schorriemorrie zou afgeleid zijn van het drankje Schorlemorle, een mengsel van gazeuse en wijn. Schorlemorle is ook nog een familienaam, maar het verband met uitschot is onduidelijk. In de Tachtigjarige Oorlog zouden Spanjaarden de Nederlanders hebben uitgescholden voor churriburri (= gepeupel), waarvan schorriemorrie weer een verbastering zou zijn.

De meest schilderachtige, en in deze tijd meest toepasselijke, verklaring is dat het woord zijn herkomst heeft in het Hebreeuwse sjorim we chamorim. Dat betekent ossen en ezels. Dieren die in het Oude Testament het laagst in aanzien stonden. Maar toen middenin de winternacht Jezus werd geboren in de stal stonden de os en de ezel er wel met hun neus bovenop.

Op talloze afbeeldingen van de stal van Bethlehem komen os en ezel als enige dieren voor. Ze staan bescheiden in een hoekje waar het licht uit de kribbe nog net op hen afstraalt, of hangen vol met de snuit boven de kribbe (hun voerbak tenslotte). Het schorriemorrie, lastdieren, dieren van laag allooi, waren getuige van deze grote gebeurtenis.

Het lijkt mij heel aannemelijk dat het Spaanse scheldwoord churriburri afgeleid is van het verjiddischte sjorim we chamorim. Of misschien heeft het toch iets te maken met het Spaanse woord voor ezel: burro.

In Picasso’s bestiarium komt os noch ezel voor. Wat de os betreft is dat begrijpelijk. Een gecastreerde stier is een affront voor Picasso, die zich zo nauw verwant voelde met de trotse toro. Maar, hoewel het toch een heel Spaans dier is, zien we ook geen burro bij Picasso. Te nederig, vermoed ik.

Hoe het ook zij, met of zonder churriburri; ik wens u Feliz Navidad.

 

Afbeeldingen van boven naar beneden:
– Geburt Christi, Nach Hieronymus Bosch, 2. Hälfte des 16. Jahrhunderts, Wallraf-Richartz-Museum, Köln
– Detail uit ‘De geboorte van Christus’ van Geertgen tot Sint Jans, ca.1490, National Gallery, Londen
– Adorazione dei pastori, Taddeo di Bartolo, 1405, Pinacoteca, Siena