Pour Jean

De Nana’s van Niki de Saint Phalle kenmerken zich niet alleen door hun volle, vrouwelijke vormen, maar ook door hun beweeglijkheid. Ze dansen, huppelen, springen, schaatsen, of zweven in de lucht. Als ze solide op de grond staan, dan is het hun vrolijke badpak dat vol staat met beweeglijke motieven, hartjes, bloemen en cirkels. Er spreekt vreugde uit deze vederlichte, volslanke dames.

Daarin verschillen de Nana’s van de oeroude beeldjes van vrouwen met ronde vormen, zoals de Venus van Willendorf. Dit beeldje uit het Paleoliticum (30.000 v. Chr.) werd begin twintigste eeuw opgegraven bij Willendorf in Oostenrijk. Het zou wellicht gaan om een symbool van vruchtbaarheid. Ook zij heeft prominente borsten en billen en een buik, maar zij is statisch; ze huppelt niet maar is stevig verankerd in de aarde. Zij boezemt eerder ontzag in, dan dat ze levensvreugde uitstraalt.

Die vrolijke beweeglijkheid is essentieel voor de Nana’s. In een interview uit 1967 tijdens haar expositie ‘Nana Power’ in het Stedelijk Museum zegt Niki: ‘De vrouw heeft in het verleden helaas altijd getracht de man te imiteren. Ze was niet trots en blij een vrouw te zijn.’ Trots en blij, dat zijn de huppelende en dansende Nana’s. En het laatste waar ze zich om bekommeren is of ze misschien bij mannen in de smaak vallen.

Over die bevrijdende uitstraling van de Nana’s heb ik al eerder geschreven in mijn blog ‘Voyeur’. Niki bevrijdt de vrouw (en de man) uit het keurslijf dat het vrouwelijk lichaam slechts een object van begeerte is. Des te opvallender is het dat Niki een paar keer een Nana heeft gemaakt die een uitgesproken bevallige pose aanneemt.

Deze Nana ligt naakt op haar rechterzij, haar heupen en borsten golven verleidelijk. Ze leunt met haar kin op haar hand en kijkt omhoog. Dit etaleren van de golvende vormen is de klassieke erotiserende pose waarin (mannelijke) kunstenaars en reclamemakers hun model weergeven. Van Titiaans ‘Venus van Urbino’ uit  1538, tot de motorkapchicks in autoreclames van nu.

Niki noemt haar verleidelijk neergevleide Nana’s ‘Femme couchée’ (‘Liggende vrouw’). Ik vond er één op internet uit 1967. Hier heeft Niki de vrouwelijke vormen benadrukt door ze te beschilderen: de borsten, de navel en de schaamstreek zijn versierd met cirkels en hartjes. Het opgeheven gezicht is met goud ingekleurd en ze heeft een rood wangetje. En staat daar op de heup niet ‘Clarice’? Dat is de vriendin die Niki in 1965 inspireerde tot haar eerste Nana. Niki beeldt haar vaker af als Nana en schrijft haar liefdevolle brieven (‘Sweet Sexy Clarice’).

De andere ‘Femme couchée’ is uit 1963/1967 en heeft als tweede titel ‘Nana pour Jean’. Aha! Een Nana voor Jean Tinguely, Niki’s geliefde. Pour Jean neemt de Nana een verleidelijke pose aan. Het is dus niet zo dat de Nana’s de kunst van de verleiding niet kennen, maar ze bepalen zelf voor wie ze die kunst tot uiting willen brengen.

Jean Tinguely was de grote liefde van Niki de Saint Phalle. Hij was de ‘panter met de gevaarlijke, magnetische ogen’ met wie ze vree, met wie ze vocht en die haar altijd is blijven aanmoedigen om als kunstenaar het beste uit zichzelf te halen. Hun artistieke liefde duurde hun hele leven. Niki noemt hem ‘mon copain, mon amour, mon rival’. ‘Mijn maatje, mijn geliefde, mijn rivaal’. De uitzonderlijke pose van de ‘Nana pour Jean’ laat zien hoe groot de liefde was die Niki voor hem voelde.

Nog vier keer geef ik de lezing ‘ROND en ROND en ROND, de wereld van Niki de Saint Phalle’ in museum Beelden aan Zee. De eerstvolgende is op zondag 24 november. Zie Agenda.