Mijn lezing ‘Het Verdwijnend Perspectief’ eindigt met een epiloog. In die epiloog stel ik dat de impact van de uitvinding van het lijnperspectief in de vijftiende eeuw – het WOW!-gevoel dat mensen toen moeten hebben gehad bij de weergave van diepte op een plat vlak – vergelijkbaar is met de impact die 3D nu op ons heeft. Er gaat een nieuwe wereld voor ons open met 3D. Augmented reality¸ vergrote werkelijkheid, wordt dat genoemd.
Voor de middeleeuwers, die in een verticale wereld leefden van hiërarchisch strikt gescheiden cirkels, moet het perspectief van het verdwijnpunt een duizelingwekkende sensatie zijn geweest. Opeens zagen ze een levenspad vóór zich, tot aan de horizon of verder. This day is the first day of the rest of your life werd met het lijnperspectief aanschouwelijk gemaakt.
Die sensatie van een mooie(re) nieuwe(re) werkelijkheid die zich aan ons openbaart zit nu in de mogelijkheden die 3D ons biedt. In onze alledaagse werkelijkheid, die opeens heel saai overkomt, wordt een andere werkelijkheid ingevoegd, bijvoorbeeld door een 3D-tekening op een stoep. Of Michael Jackson die vijf jaar na zijn dood zingend en dansend op het podium staat. Of een 3D-print van jezelf.
Er gaat dus een grote fascinatie uit van 3D; we kunnen de grenzen van de bestaande dimensies doorbreken. De entertainmentindustrie heeft die fascinatie goed begrepen en maakt er gretig gebruik van in allerlei computergames. Pokémon Go is daar het meest recente voorbeeld van. Op het scherm van je smartphone verschijnen in de omgeving waar je bent opeens wezentjes uit een andere wereld. De laagdrempeligheid van deze augmented reality maakt het tot een enorm populair spel. Je hebt de verbeterde wereld in je hand!
Het gaat mij echter te ver om te beweren dat de Pokémon Go-hype bewijst dat de mens ‘een naar betovering zoekend wezen is dat in het diepst verlangt te leven in een bezielde wereld’, zoals filosoof en auteur Peter van Duyvenvoorde doet in een ingezonden brief in Trouw op woensdag 27 juli. De middeleeuwse wereld, zo stelt hij, zat ‘nog vol bezieling – relikwieën met een helende werking, een pantheon van goden en heiligen en een natuur die voortkwam uit de goddelijke schepping.’ Met de moderniteit (de introductie van het lijnperspectief?) deed de ontzieling zijn intrede in de wereld, aldus Van Duyvenvoorde. Maar gelukkig, de mens die zoekt naar bezieling vindt die in zijn smartphone.
Ik denk dat de populariteit van het spel er meer in zit dat je de virtuele wereld letterlijk zelf in de hand hebt. In het overzichtelijke frame van je smartphone verschijnen ‘spontaan’ de Pokémonstertjes en jij vangt ze en lijft ze in bij je eigen beestjeszoekende troepen. Snel door naar het volgende beestje! Deze bezieling wordt ons aangeboden door spelletjesmaker Nintendo, die bepaalt wanneer wij een diertje zien.
En wat een droefgeestig steriele en clichématige diertjes bevolken het Pokémondiale netwerk. Allemaal met grote bambi-ogen in een disproportioneel groot hoofd en met lichaamsvormen die bedoeld zijn om met zo min mogelijk weerstand door de ruimte te vliegen. De esthetiek van een Disney-film in een junkfood verpakking. Daar gaat voor mij weinig bezieling van uit.
Als je al een zoektocht van de moderne mens zou willen zien in de populariteit van Pokémon Go, dan is het een zoektocht naar controle over de werkelijkheid. Anders dan terroristen die plotseling opduiken in treinen, op boulevards en in kerken, kun je het Pokémonsterje dat opeens tegenover je in de tram zit met één swipe over je scherm onschadelijk maken. Je bent een God in het diepst van je navigatie.
Met bezieling heeft die voorgeprogrammeerde almacht niets te maken. Bezieling is wat er gebeurt als je kijkt naar kunst en op je laat inwerken wat er zou kunnen gebeuren. Zou de golvende Muro van Eduardo Coimbra op het Lange Voorhout stiekem, als wij even niet kijken, een andere vorm aannemen? Zit er in Panacea phantastica, die betegelde doos van Pandora van Adriana Varejão, onder het gladde oppervlak misschien een pulserende massa vlees en bloed? Hoor je Ernesto Neto’s sculptuur Animal Nature, die goedmoedige dikhuid van Cortenstaal, zachtjes snuiven als je dicht bij hem gaat staan?
Nog tot 21 augustus zijn deze installaties van Braziliaanse kunstenaars te bekijken op het Lange Voorhout in Den Haag. Ik geef graag een rondleiding en ga samen met mijn publiek op zoek naar de ziel van deze hedendaagse kunst.
Afbeeldingen van boven naar beneden:
– Pokémon Go
– 3D-tekening van Yellow Brick Road bij Van Gogh-museum ter gelegenheid van Gay Pride, foto HH uit Trouw, 22 juli 2016
– Muro, Eduardo Coimbra, Lange Voorhout, Den Haag
– Panacea phantastica, Adriana Varejão, Lange Voorhout, Den Haag
– Animal Nature, Ernesto Neto, Lange Voorhout, Den Haag
No comment yet, add your voice below!