Poëzie van de luchtfiets

Veel liefhebbers van Panamarenko’s werk spreken over de poëzie van zijn kunst. Ook ik voel de poëtische kracht van zijn fantastische lucht-, land- en watertuigen. Volgens Panamarenko moet kunst ook poëzie zijn. ‘En poëzie is: tien seconden aan de macht ontsnappen’, zegt hij in een interview in 2002. Zijn uitvindingen helpen je te ontsnappen aan de macht van de conventies, aan de zwaartekracht, aan de ideeën over wat kunst moet zijn, aan de ideeën over techniek, over schoonheid. Niet voor niets heet mijn lezing Los! Kunst en vliegwerk van Panamarenko.

Het poëtische zit hem er ook in dat zijn uitvindingen niet perfect werken. Daar gaat het Panamarenko niet om. Hij zet je op het spoor dat ze zouden kúnnen werken. Je zou zo op zijn luchtfiets Das Flugzeug kunnen stappen. Het ‘vlieg-tuig’ heeft een zadel, een stuur en trappers waarmee je de Ronde van Vlaanderen zou kunnen fietsen. Maar met propellers in plaats van wielen fiets je niet over de kasseien, maar ga je hop! de lucht in. Poëzie!

Die poëtische vrijheid komt in al zijn kunstwerken terug, vaak vermengd met een forse dosis humor en zelfrelativering. De ontwerptekening voor zijn vliegende tuig 00.PZ Paradox, een door een propeller aangedreven parachute, is van een grote schoonheid en het is een grappige uitvinding. Op het dak van een kleine cabine blaast een grote propeller lucht in een parachute. Het paradoxale is dat de cabine eigenlijk naar beneden gedrukt zou worden door de propeller, maar dat de parachute hem toch omhoog trekt.

De tekening van de 00.PZ Paradox heeft voor mij de schoonheid van een Japanse prent. Als een grote kwal zweeft een parachute met stuurzeil door de lucht en een klein, stripachtig luchtscheepje bungelt onderaan. De humor zit in de titel. Panamarenko: ‘Die dubbele 00 is niets meer dan het landnummer van België voor de luchtvaart, alle vliegtuigen hebben dat, dat is zoals een nummerplaat, en die PZ staat voor Panamarenko Zeppelin. En samen, als ge dat uitspreekt, is dat Oeps! Paradox!’

Sommige kunstwerken van Panamarenko zijn louter poëzie. De luchtfietsen IJsvogel en Grote Quadru Flip-Flop zijn van een adembenemende schoonheid, terwijl je je toch kunt voorstellen dat je met deze tuigen op ijle vleugels door de lucht vliegt.

De poëzie van Panamarenko komt ook tot uiting in het naïeve van zijn uitvindingen. Zijn vliegtuigen, onderwaterbootjes en futuristische ruimtevaartuigen roepen een wereld op waarin alles kan. Zoals speelgoed dat doet voor een kind. Panamarenko had zijn huis vol staan met opwindpoppetjes, blikken speelgoedautootjes en modellen van vliegtuigen: ‘Ik maak in feite alleen maar speelgoed, want dat is de echte kunst: de poëzie van een stuk speelgoed.’

Aan het eind van zijn carrière legt Panamarenko zich toe op het maken van bewegende Kiekskes, fantasievogels die vrij rondstappen. Zijn meest ontroerende kunstwerk is wel de Vogelmarkt; drie vreemde vogels lopen rond op tableautjes onder afdakjes zoals op de Vogelenmarkt, die elke zondag in Antwerpen plaats vindt. Als een soort marktkoopman die een demonstratie geeft, staat Panamarenko tussen zijn Kiekskes die nieuwsgierig rondtrippelen. Vraag niet hoe het kan, profiteer ervan: gratis poëzie!

LET OP: In verband met de nieuwe coronasituatie gaan de lezingen op 16 en 19 december NIET door. Ze worden verplaatst naar voorjaar 2022. Kijk ook in de Agenda.