Pana’s papegaaien

De kunstenaar Panamarenko (‘Pana’ voor intimi) was dol op vogels. Als jongetje had hij een tamme kauw, die hij Jantje Kokoke noemde. Het beestje kon, volgens de kunstenaar, zijn eigen naam roepen en kon ook imiteren hoe zijn moeder haar man Henri riep: ‘Aaaaaaanrie!’ De vogel en de jongen waren onafscheidelijk, maar op een kwade dag ging Panamarenko in zijn slaap op de Jantje Kokoke liggen waardoor de vogel stikte.

Jantje Kokoke kreeg vele opvolgers; Panamarenko woonde uiteindelijk in een huis met zes papegaaien, een toekan en een duif. Hij hield ze in kooien die vaak open stonden en bouwde zelfs een grote, gouden kooi voor de vogels ‘in de vorm van een ajuin met drie puisten op’, maar de vogels vlogen meestal vrij rond door de woning.

In die woning, die nu als ‘Het Panamarenkohuis’ te bezoeken is, hangen ingelijste foto’s van Pana’s gevederde vrienden. Geelblauwe Ara’s kijken onderzoekend in de lens, de Grijze Roodstaart is op bezoek bij de Kaketoe en de Edelpapegaai bungelt ondersteboven aan zijn kooi. Er hangt een mooie foto van Panamarenko’s moeder, met wie hij ruim dertig jaar in het huis woonde, en een papegaai. Tevreden opgekruld ligt ze op de bank een dutje te doen, terwijl een Ara op haar schouder zit.

Panamarenko ontwierp vele ‘tuigen’ waarmee de mens als een vogel zou kunnen vliegen. Voor in de stad ontwierp hij een rugzakje met propellers, waarmee je recht omhoog kan stijgen. Maar in de weiden buiten de stad heb je de ruimte om met een aanloop het luchtruim te kiezen, dus bouwde hij een opvouwbare vleugelconstructie van zes meter breed, zoals weergegeven in de sculptuur Brazil.

Een elektromotortje van twaalf kilo op de rug helpt de piloot om op de grond een snelheid van 40 kilometer per uur te bereiken. ‘Hierdoor kunt ge u met gesloten vleugels in gang lopen’, legt de kunstenaar uit. ‘Als ge constant met twaalf kilo in uw rug geduwd wordt, moet ge op een zeker moment de vleugel opentrekken. Die begint dan te liften en … HOP! Dan zijt ge vertrokken, hè!’

Ontroerend en grappig zijn de Vliegende kippen van Panamarenko; modellen van vogelachtige wezens die met behulp van elektronica ‘vrij’ rondstappen. Panamarenko baseerde zich voor deze vogels op de prehistorische Archaeopterix, een fossiele vogel die afstamt van de dinosaurus. Hij ging in Peru op zoek naar de hoazin, een vogel die leeft in het Amazonegebied en veel overeenkomsten vertoont met de Archeopterix.

Terug in Antwerpen bouwde hij zijn Archaeopterixen, die hij prachtige namen gaf, vaak gebaseerd op science-fiction films. Zo noemde hij een van zijn Archaeopterixen Persis Clambatta, naar de filmster Persis Khambatta uit Star Trek. In 2003 maakte hij de Archaeopterix Cocotaxi, een naam die doet denken aan Jantje Kokoke, de geliefde (en geplette) kauw uit zijn jeugd.

Hoezeer echte en mechanische vogels met elkaar verweven waren voor Panamarenko, is af te lezen aan een grappige fotocollage in het Panamarenkohuis. In een passe-partout hangen drie foto’s van zijn papegaaien, afgewisseld met drie foto’s van zijn Vliegende kippen. Ja, Panamarenko ziet ze vliegen. En wij met hem.

Op 16 december gaat mijn Panamarenkolezing in première: Los! Kunst en vliegwerk van Panamarenko. Zie Agenda.