Ouverture 2019

Het eerste blog van 2019 wil ik het karakter geven van een ouverture. In de muziek is een ouverture (= opening) een muziekstuk aan het begin van een grotere compositie. Vaak komen in de ouverture in kort bestek de thema’s langs die later in het stuk zullen volgen.

Een heel beroemde ouverture – die als zelfstandig orkestwerk is bedoeld – is de ‘Ouverture 1812’ van Pjotr Iljitsj Tsjaikovski (1840-1893). Tsjaikovski componeerde dit werk in opdracht in 1880 en memoreerde ermee de overwinning van Rusland op de troepen van Napoleon in 1812. Voor Napoleon was dit dus eigenlijk een ‘fermeture’. Of een ‘déconfiture’. ‘Ouverture 1812’ eindigt in een triomfalistische sfeer met klokgebeier, kanonschoten en gejuich. Een beetje zoals Oudjaar vaak wordt gevierd.

Bij opera’s uit de Romantiek hoor je in de ouverture vaak al een aantal melodieën die later in het stuk terugkomen. Een echte opening dus; de deur gaat op een kier open en laat zien wat er staat te gebeuren. De ongekroonde koning van de ouvertures is de Italiaanse componist Gioachino Rossini (1792-1868). Al zijn opera’s beginnen met een meeslepende ouverture.

Een van de meest feestelijke ouvertures is die van ‘La Gazza Ladra’ (‘De diefachtige ekster’) uit 1817. Het verhaal is niet heel diepgravend (heldin wordt beschuldigd van diefstal van een zilveren lepel, maar de eigenlijke ‘dief’ is de ekster), maar de muziek is prachtig. Rossini heeft in de ouverture heel mooi het karakter van de ekster gelegd. Je hoort de bravoure, de slimheid en de zwier van de ekster.

Een heerlijk begin van het jaar, lijkt me, deze ouverture van ‘La gazza ladra’. Het is klassiek en toch heeft het ook iets volks; je huppelt en walst met bravoure het nieuwe jaar in met deze uitvoering door het Los Angeles Philharmonic Orchestra onder de energieke leiding van de Venezolaanse dirigent Gustavo Dudamel.

Voor degenen die het nieuwe jaar wat bedachtzamer willen/moeten beginnen is er het prachtige eerste deel van de ‘Petite messe solennelle’, gecomponeerd door Rossini in 1863. Het is het ‘Kyrie’ (= ‘Ontferm U’) en hoewel het wordt gezongen, is het een echte ouverture. De muziek ópent, alleen niet met tromgeroffel en trompetgeschal, maar met een licht-weemoedige, melodieuze bede, begeleid door een kittige piano en een alles-komt-goed harmonium.

De opname waarnaar bovenstaande link verwijst, is een registratie van een uitvoering van de ‘Petite messe solennelle’ in 2016 door het Groot Omroepkoor onder leiding van de expressieve Argentijnse dirigent Leonardo Garcia Alarcón. Het openingsmotief ‘Kyrie’ klinkt van 0.00 tot 2.24 en wordt nog eens herhaald van 4.22 tot 6.28. Daartussenin zit een meer verstild deel, ook een bede om ontferming.

Museum Beelden aan Zee heeft een mooie buste van Gioachino Rossini. Het is een gipsmodel uit 1996 gemaakt door Piet Esser. Je komt erlangs op weg naar de bibliotheek waar ik mijn lezing geef. Een voorname, maar toch gezellige dikkerd kijkt je aan, met twee goed gevulde wangen die opbollen boven een vadermoorder, een mondje dat met moeite in de plooi wordt gehouden, twee pretoogjes boven een forse neus en een modieus naar voren waaiend Romantisch kapsel.

Daar staat de koning van de ouvertures. Ik buig voor de majesteit en verklaar met hem het nieuwe jaar voor geopend!