Niki’s hand

Afgelopen zondag hield ik voor een besloten gezelschap de lezing ‘Rembrandts Handen’. Op mijn reis door de wereld van Niki de Saint Phalle maakte ik even een omweg naar de taal van de handen in Rembrandts werk. Het was de omweg waard; het verjaardagsgezelschap waar ik de lezing voor hield, was erg enthousiast over mijn Rembrandtlezing.

Het is leuk om te zoeken naar verbindingen tussen het werk van Niki de Saint Phalle en Rembrandt. In een grote tekening met de titel ‘I like, I love, I have been inspired by, Influenced by’ geeft Niki aan waardoor zij allemaal geïnspireerd is. Ze noemt ook Rembrandt (linksboven in beeld) en naast zijn naam staat een soort wapenschildje dat diagonaal in tweeën is gedeeld in een zwart en een wit vlak. Ik interpreteer dit als een weergave van Rembrandts beroemde clair-obscur gebruik, dat Niki moet hebben bewonderd.

De Nana’s van Niki hebben niet echt handen, maar in haar werk duikt nogal eens een hand op, vaak haar eigen hand. De meest voorkomende versie is een groene hand met rode nagels. Op de expositie in museum Beelden aan Zee is een mooie groene hand te zien in de opstelling ‘Your foot (Remembering)’ en ‘My hand (Remembering)’. Dit zijn twee onderdelen van de grote wandsculptuur ‘Remembering’ die Niki de Saint Phalle maakte in 1996 en waarin zij Jean Tinguely herdacht, haar geliefde die vijf jaar daarvoor was overleden.

Voor Niki is de hand dat deel van het lichaam dat schept, liefkoost en voelt. In de Tarot-tuin gaf ze ‘De Magiër’ (Tarotkaart 1) een grote hand die rechtstreeks uit zijn hoofd komt. Het is scheppende hand van de magiër.

Overigens is er een komische anekdote over het ontstaan van deze hand. Ze vond het ontwerp dat ze had gemaakt van de hand veel te grof. ‘Het leek wel een varkenspoot’, aldus Niki. Maar ja, Jean Tinguely had haar ontwerp al tot een levensgrote betonnen sculptuur omgevormd. Het gedrocht stond boven op het hoofd van de Magiër. Toen kreeg ze de ingeving om het geheel te bekleden met spiegelend glas. De omgeving, de bomen en de lucht worden er nu in weerkaatst ‘en zo klopt het precies.’

Vanaf het begin van de tachtiger jaren leed Niki aan reumatoïde artritis, waardoor haar handen pijnlijk vervormd waren. En zoals altijd zet ze deze hindernis in haar leven om in een kunstwerk; ze maakt in 1980 de mooie tekening ‘Blue Hand/ This is my right hand’. Een blauwgrijze hand met gekleurde nagels en plooien. Om de hand heen staan allerlei symbolen van kunstwerken die de hand heeft voortgebracht.

Ze schrijft in het Engels en het Frans naast de hand: ‘Dit is mijn rechterhand. Ik houd van haar met al haar rimpels, haar gedachten, haar verlangens. Ik ben trots op haar. Ze heeft me erg mooie reizen laten maken naar het binnenste van al die vreemde wezens die uit haar zijn voortgekomen.’ Om de hand heen zweven een gave, groene hand, een figuur die lijkt op Niki’s ‘Oiseau amoureux’, de zon, een hart, een dansende Nana, een bloem, een regenbui, de maan en een vallende ster.

Heel bijzonder is de pols van de hand. Deze is rood gekleurd met grijze, “gebarsten” verdikkingen aan weerszijden. Die verdikkingen noemt ze ‘tranen’ en in het rood van de pols staat ‘Dit is mijn verdrietige pols’. De hand is blue, is verdrietig, maar toch is ze trots op haar hand die haar zoveel moois heeft laten ontdekken. Het is een hand om van te houden.

Op 24 november geef ik weer de lezing ‘ROND en ROND en ROND, de wereld van Niki de Saint Phalle’ in museum Beelden aan Zee. Zie Agenda.