Nana Noël

Onlangs vierde museum Beelden aan Zee zijn 25-jarig bestaan met een receptie. Ook buurtbewoners waren uitgenodigd voor deze feestelijke bijeenkomst. Met twee van hen raakte ik aan de praat. Het waren twee dames op leeftijd, overburen van het museum, die de kans te baat hadden genomen om het gebouw waar ze altijd tegen aan keken nu eens van binnen te bekijken.

De dames waren opgetogen over de expositie van Niki de Saint Phalle, die in deze avonduren nog meer schitterde in het kunstlicht. ‘Nou’, zei een van de dames terwijl ze wees naar de levensgrote ‘Baigneurs’, de Nana op het blauwe voetstuk die met haar groene metgezel de zee in huppelt, ‘Het zijn wel stevige, vrolijke … eh … wijven.’ ‘Ja, niet zo’n mooi woord’, verontschuldigde ze zich meteen. Ik zei: ‘Dat is nou precies wat Nana betekent.’

Met het woord ‘Nana’ als zelfstandig naamwoord worden vrouwen aangeduid die zich niet conformeren aan het (Franse) model van lieftalligheid en begeerlijkheid (désirabilité), maar die zelf over hun leven en hun lichaam beschikken. Nana betekent zoiets als ‘vrouwmens’, ‘grietje’ of, excusez-le-mot, ‘mokkel’. Het is dus een weinig flatteuze aanduiding van een vrouw, maar bij Niki is het een geuzennaam geworden.

Niki de Saint Phalle verleent haar vrouwen de titel Nana en daarmee benadrukt ze de autonomie van de vrouw. De Nana bestaat niet bij de gratie van haar bevalligheid, nee, ze staat op zichzelf.

Vaak hebben de Nana’s namen van vrouwen met wie Niki bevriend was. In museum Beelden aan Zee kom je het grietje ‘Erica’ tegen, die vrij zwevend in de ruimte hangt. En ‘Bénédicte’, dat mens, zit wijdbeens op het draaiplateau met een lijf vol vrolijke, vlamachtige motieven.

‘Tony of Lily’ maakt een luchtsprong. Dit vrouwspersoon is gebaseerd op Tony Sijmons, de helft van het kunstverzamelaarsechtpaar Tony en Karel Sijmons, met wie Niki in de zestiger jaren bevriend was en die veel werk van haar kochten. Op de expositie zijn twee rijkelijk geïllustreerde brieven te zien van Niki de Saint Phalle en Jean Tinguely aan Tony en Karel Sijmons.

Soms geeft Niki haar Nana een andere naam.  Zo is er de ‘Nana Santé’, (het ‘Gezondheidsmens’), De ‘Nana Boule’ (de ‘Bolle Griet’) en de ‘Nana Pomme de Terre’ (het ‘Aardappelmokkel’). Onafhankelijke, trotse vrouwen, die het niet kan schelen of ze voldoen aan esthetische of maatschappelijke normen.

Als het u allemaal wat te veel wordt, die krachtige, maar ondiplomatieke vrouwmensen die maar lopen te springen en te huppelen, is er altijd nog Nana Mouskouri, het Griekse grietje. In haar geval heeft de naam Nana waarschijnlijk de conventionele betekenis van de (Spaanse) meisjesnaam: ‘lieflijk’. Maar dat ís ze dan ook.

Onbeschroomd lieftallig, met een loepzuivere dictie en met altijd een Griekse snik in haar stem, zingt ze een oerDuits adventsliedje: ‘Leise rieselt der Schnee’. Ik vind het prachtig, deze Nana Noël, die zachtjes de sneeuw laat dwarrelen en het woud een kerstachtige glans verleent. ‘Hört nur, wie lieblich es schallt’.

Ik wens u heel fijne, stevige én lieftallige, feestdagen.

Nog drie keer geef ik de lezing ‘ROND en ROND en ROND, de wereld van Niki de Saint Phalle’ in museum Beelden aan Zee. De eerstvolgende is op zondag 29 december.
In 2020 geef ik de lezing ook elders. Zie Agenda.