Montaignes probeersels

Op 1 juni geef ik tussen de beelden van de expositie EIGEN+BEELD in museum Beelden aan Zee nog één keer mijn lezing MEE NAAR HUIS. Die lezing is besloten, maar er wordt een opname van gemaakt. Na 1 juni zal ik de link van die opname bekendmaken, zodat iedereen de lezing online kan bekijken. Voor deze digitale versie van de lezing moest ik hem wat inkorten. Ik heb het verhaal over Montaigne, het grappige én diepzinnige kunstwerk van Eveline van Duyl, uit de lezing gehaald. Maar gelukkig kan ik in dit blog het verhaal alsnog vertellen.

Op de expositie kijkt de patchwork-kop van de zestiende-eeuwse Franse filosoof Montaigne je als een soort spitting image al van verre aan. Deze kop uit 2010 is een van de 26 bustes van bekende filosofen die Eveline van Duyl maakte. Van Erasmus tot Wittgenstein, van Maimonides tot Hannah Arendt, alle grote denkers uit de wereldgeschiedenis werden door haar geportretteerd.

Bij elke filosoof koos Eveline van Duyl het materiaal dat ze vond passen bij het gedachtegoed en de persoonlijkheid van de betreffende denker. Heidegger kreeg een loden kop, Sartre een kop van plastisch schuimrubber en bij Montaigne koos ze voor een lappendeken van bontgekleurde stukjes stof die met grove steken aan elkaar zijn gezet.

De Franse humanistische filosoof Michel de Montaigne leefde van 1533 tot 1592. Hij was de eerste filosoof die zijn eigen ervaringen en ideeën als uitgangspunt nam voor filosofie. Montaigne noteerde al zijn observaties in kortere of langere opstellen die hij Essais (Probeersels) noemde. Daarmee was hij de uitvinder van het literaire genre van het essay; een persoonlijk betoog met diepgang. Een literair genre waar ik me erg mee verwant voel.

Montaignes observaties bestreken een breed vlak. Hij schreef over vriendschap, over de boeren die hij op het land zag werken, over zijn nierstenen, over nederigheid; alles gebaseerd op zijn eigen ervaringen en waarnemingen. Volgens Montaigne kan je door zelfonderzoek inzicht krijgen hoe te handelen volgens je eigen aard. Que sçay-je? (Wat weet ik?) was zijn motto en de vorsende blik die Van Duyl aan haar Montaigne heeft gegeven, roept ook op tot streng zelfonderzoek.

Montaigne bleef zijn leven lang werken aan zijn Essais en ook dat zien we terug in de patchwork-kop van Eveline van Duyl. De bontgekleurde stukken stof zijn met losse steken bijna provisorisch aan elkaar gezet. De Probeersels van Montaigne (het zelfonderzoek) vormen een beweeglijke lappendeken, die almaar wordt herschikt en waar eindeloos op kan worden voortgeborduurd.

Opvallend is dat Eveline van Duyl haar filosofenbustes op strijkplanken heeft gezet. ‘Ik wilde de koppen zo veel mogelijk laten zweven. Het zijn hoofden gevuld met zware gedachtes, maar tegelijk hebben de gedachtes geen soortelijk gewicht. Een idee weegt niks.’ Bovendien, zegt Van Duyl, zijn gedachtes erg vluchtig: ‘Een gedachte is er, en ze is zo weer weg. Eigenlijk net als een strijkplank, die je inklapt en weg zet’.

Montaigne, de bedenker van de veelkleurige probeersels, komt niet terug in mijn digitale lezing MEE NAAR HUIS. Maar in dit blog kunt u nu wel het mooie filmpje bekijken over de filosofenkoppen van Eveline van Duyl, in 2011 gemaakt naar aanleiding van de expositie Denkeiland in museum Beelden aan Zee.

Mijn lezing MEE NAAR HUIS is vanaf 1 juni online te zien. Ik stuur u binnenkort de link naar de video in een extra editie van de Man-van-Taal-Nieuwsbrief.