Magnetische schoenen

In de periode van zijn happenings, eind zestiger jaren, treedt Panamarenko op met een fantastische uitvinding: Magnetische schoenen. Dankzij deze magnetische schoenen kan hij op zijn kop langs een metalen plafond lopen. ‘Ik dacht: dat kan ik dan tenminste toch al. Dat was een begin, al een beetje zoals vliegen.’

Panamarenko maakt de magnetische schoenen in 1966. Zijn moeder had in die tijd een schoenenwinkeltje, Goliatje geheten. Het uithangbord was een enorme laars met het woord ‘Goliatje’ erop, een laars die nu in het Panamarenkohuis staat. In het winkeltje van zijn moeder vindt Panamarenko een paar oerdegelijke militaire bottines. Op de zolen van deze stappers monteert hij elektromagneten, afkomstig van machines die hij in een legerdump heeft gevonden.

In een rugzakje draagt hij de loodbatterijen die de elektromagneten moeten voeden. Als hij afwisselend de linker- of de rechterschoen aanzet, kan hij langs een stalen plafond lopen. Hij schaft nog een legerjasje aan en militaire pet waarop hij zijn naam plakt. In dit kostuum geeft hij in 1967 een performance in de Koninklijke Vlaamse Schouwburg in Brussel. Hij wandelt langs een stalen plafond door handmatig de stroom in en uit te schakelen in een van beide schoenen.

De happening wordt in hetzelfde jaar nog een keer herhaald voor de Vlaamse televisiezender BRT. We zien hoe Panamarenko, gehuld in zijn kostuum, in een metalen stellingkast hangt die wordt gekanteld tot hij op zijn kop hangt. Dan demonstreert hij de passen. Een keurige verslaggever, in pak en met stropdas, interviewt de kunstenaar terwijl hij daar hangt. Panamarenko, toch een beetje geïmponeerd door de officiële setting, probeert in beschaafd Nederlands de interviewer uit te leggen hoe het spektakel werkt. Maar dan maakt hij een fout in de bediening en hij valt naar beneden. Gelukkig ligt er een matrasje, zodat hij zich niet bezeert.

De Magnetische schoenen zijn het eerste technische experiment van Panamarenko en dragen al alle elementen in zich die zijn werk kenmerken. Er is humor, die heel serieus genomen wordt (ook door de BRT!). Het materiaal, schoenen met magneten, is heel gewoon, het zijn dingen die je bij de legerdump haalt en zelf in elkaar knutselt. Er is het experiment met de zwaartekracht. En er is al een fascinatie voor magnetisme.

Later zal Panamarenko eindeloos experimenteren met magnetisme. Hij bouwt apparaten die sterke magnetische velden opwekken. Boven die apparaten kan hij metalen platen laten zweven. Ook deze apparaten demonstreert hij voor de BRT. De proefnemingen zijn onderdeel van zijn project Reis naar de sterren, waarin hij met vliegende schotels de ruimte in gaat. Volgens Panamarenko zijn in de ruimte magnetische velden aanwezig waarop de vliegende schotels zich voortbewegen. Hij noemt die velden de kosmische autostrades.

Maar hoe serieus Panamarenko deze natuurwetten ook onderzoekt, er is altijd een grote speelsheid in zijn uitvindingen. ‘Ik maak in feite alleen maar speelgoed, want dat is de echte kunst: de poëzie van een stuk speelgoed. Wat anderen de echte kunst noemen, lijkt te veel op kunst, dat is het probleem. De kunst is namelijk het enige vehikel waarvan men zou moeten proberen te allen tijde uit de invloedssfeer te blijven, niet te doen wat de macht of de machthebbers zeggen: dat is het wezenlijke aan kunst.’

De rebelse hippie die ludieke kunst maakt, het komt in al Panamarenko’s uitvindingen terug.

Vrijdag 18 maart geef ik de lezing Los! Kunst en vliegwerk van Panamarenko. Zie Agenda.