Maartse magie

Hoewel de maand maart bijna voorbij is, wil ik het in dit blog hebben over de Maartse magie. Deze mooie alliteratie is de titel van een schilderij dat nu te zien is in het grote retrospectief dat Het Paleis voor Schone Kunsten Bozar in Brussel wijdt aan de Belgische schilder met de allitererende naam Roger Raveel (1921-2013).

Roger Raveel, die zijn leven lang in het Oost-Vlaamse dorp Machelen aan de Leie woonde, weet als geen ander het in mijn ogen typisch Vlaamse gevoel te verbeelden dat middenin de dagelijkse, bijna platvloerse, werkelijkheid er plotseling een opening komt. Plotseling duikt er perspectief op.

Bij voorkeur schildert Raveel alledaagse taferelen; een persoon zittend aan een tafel, een man met een fietskarretje, een troosteloze tuin met een betonnen schutting en waslijnpalen. De afbeeldingen zijn nooit realistisch; er is geen traditioneel lijnperspectief en de figuren hebben bijzondere kleuren. En middenin die alledaagsheid laat Raveel ‘plotseling’ scherp afgebakende geometrische vormen verschijnen. Heel vaak is dat een wit vierkant dat de ruimte doorsnijdt.

Het schilderij Maartse magie is een mooi voorbeeld van die plotseling opduikende ‘andere werkelijkheid’. Je zou het schilderij kunnen zien als het bovenaanzicht van een stuk land. Van links naar rechts verkleurt het land van wit/beige (bevroren grond?) naar donkerbruin (natte klei), om via een vloeiende lijn over te gaan in een veld met groene en gele bladvormen of knoppen. In het groen zien we nog de vorm van een dier of van takken.

In het bruine deel knalt een groot wit vierkant eruit. Het spierwitte vierkant staat iets uit het lood. Het heeft een zwart kader, dat van boven licht gebogen is en ongelijkmatig van dikte. Rechts naast het grote witte vierkant zien we nog een wit vierkant, veel kleiner en zonder kader dit keer. Het lijkt overschilderd te zijn door het bruin. Is hier nog een vierkant begraven? Staat het op het punt zich ook zo te manifesteren als het grote vierkant? Kortom, is maart de maand waarin deze witte vierkanten, deze openingen kunnen uitbotten?

Het vierkant komt vaak op deze manier terug in het werk van Raveel. Het doorsnijdt de gesimplificeerde werkelijkheid, waardoor de hele afbeelding iets surrealistisch krijgt. In een schilderij uit 1965, met de grappige titel Er beweegt ietwat in het struikgewas, zien we iets soortgelijks. Nu lijkt het of we naar een stuk land kijken met een horizon. Het land verloopt van beige naar egaal lichtbruin, de lucht is streperig rood. Rechts staat een geelgroen struikje, waar een rode, gebogen draad uitkomt. In de linkerhelft duikt weer het vierkant op. Het staat op zijn punt en verbindt hemel en aarde. Het heeft geen duidelijk kader, maar een zwarte lijn (de horizon?) loopt door het midden van de ruitvorm.

Het vierkant van Raveel. Wat is het? Heel interessant is dat in de bouwkunde een raveel een constructie is die je maakt rondom een opening in een vloer of een plafond. Als je een toegang wil maken tot een andere verdieping, moet je een opening maken in de bestaande balkenstructuur, een opening die je versterkt met raveelbalken. Die opening heet een raveling of raveel.

Het lijkt me stug dat Roger Raveel, wiens werk zoveel ambachtelijkheid ademt (een houten tafel, een fietskarretje, een middag spitten in de tuin) de timmermansterm ‘raveel’ niet kende. En het mooie – en typisch Vlaamse – is dat hij zo’n alledaags begrip als een raveel een spirituele betekenis weet te geven. De ravelen in zijn werk zijn openingen naar een andere verdieping. Ze geven weer dat de kunst/het kunstmatige de herkenbare werkelijkheid een opening biedt waardoorheen je in een andere werkelijkheid komt, wat dat ook moge zijn.

Roger Raveel verbeeldt bijna letterlijk het perspectief dat kunst biedt. Maar hoe spiritueel ook, het vierkant is voor Raveel gewoon een ding. Een bezield ding waar hij op gesteld is. Dat blijkt uit het prachtige schilderij uit 1971 Het vierkant rust even uit. Want ja, de boog kan niet altijd gespannen zijn. Maar die expositie in Bozar, daar moet ik naar toe!