Een tijd geleden discussieerde ik met een groep mensen over het thema ‘loslaten’. De teneur van het gesprek was dat onaangename ervaringen of gevoelens kunnen worden los gelaten d.w.z. met een wilsbeslissing kun je je distantiëren van dat wat je pijn doet. Op mij kwam dat over als een overschatting van de eigen wil; je kunt pas iets loslaten als het jou heeft losgelaten, was mijn stelling. De redenen waarom iets ‘mij nog niet loslaat’ zijn vaak duister, ingewikkeld en smartelijk.
Het smartelijke van (moeten, maar niet kunnen) loslaten zie ik terug in het werk van Igor Mitoraj op de expositie Façade in museum Beelden aan Zee. Zijn sculpturen zijn van oogstrelende klassieke schoonheid, maar er is iets mee aan de hand. De schoonheid is gefragmenteerd, onvolledig en vaak letterlijk gebarsten of doorboord. Het enorme bronzen hoofd Teseo Screpolato met het prachtige Griekse profiel vertoont diepe kloven en barsten en ook de gezichten van de twee Hermanos zitten vol gruis en oneffenheden.
Het gaat hier om schoonheid die voorbij is. Schoonheid in verval. Dat is voor mij de essentie van de kunst van Igor Mirotaj. Schoonheid is vergankelijk. En, ondanks het parfum en de klassieke muziek op de expositie, het besef dringt zich op dat je schoonheid niet kunt vasthouden en haar moet laten gaan.
Opvallend zijn de sculpturen van handen – ik schreef er in mijn vorige blog al over – die een figuur of een voet bij de enkel vastgrijpen, alsof ze willen verhinderen dat de ander weggaat. En ook in de hand die eros probeert vast te houden zie ik een strijd met het vergankelijke of vluchtige van schoonheid en liefde. Ik kan navoelen hoe pijnlijk die strijd is.
Zo kan ik ook de hoofden begrijpen die, in doeken gewikkeld, op hun kant op een sokkel liggen. De hoofden hebben de titel Éclipse, Zonsverduistering. De doeken zijn helemaal om het hoofd gewikkeld, van onder de hals tot boven de kruin. Er spreekt een verlangen uit om iets heel moois, iets dierbaars, te bewaren. Afstand doen van dit lieve hoofd is te pijnlijk.
De beelden van Mitoraj zou je kunnen zien als een memento mori, een herinnering aan de vergankelijkheid. Mitoraj laat echter ook zien, met de handen die willen vasthouden en de in doeken gewikkelde hoofden, hoe moeilijk het is om los te laten.
Door Mitorajs beelden van handen en voeten moest ik denken aan mijn lezing over Niki de Saint Phalle. Daarin stond ik stil bij de wandsculptuur die zij maakte na het overlijden van haar geliefde, Jean Tinguely. Twee reliëfs uit die sculptuur waren op de expositie in museum Beelden aan Zee op een prachtige manier naast elkaar opgesteld: Your Foot en My Hand. Haar hand en – lós – zijn voet. Ze laat hem los en toch waren ze in deze opstelling intens met elkaar verbonden.
Kunst laat ons zien dat loslaten niet een kwestie is van een ferm besluit nemen en een knop omzetten, maar een pijnlijk, smartelijk proces. Dat is wat ons menselijk maakt.
Afbeelding boven dit blog: Teseo Screpolato (2011)
10 Comments
Wowww zo mooi belicht, echt een kunst als je zo mooi over kan schrijven ✍️
Dankjewel 🙏
Dankjewel Monica
Hi Hans. Ik werk met kleuters 4/5 jaar bij Mitoraj. Bij de koppen nemen ze wel degelijk de huid van het beeld waar. Sommige komen verbazingwekkend ver met hun filosofische gesprek; “Deze is kapot! Nee, die is expres kapot. Nee hij is kapot! Nee, hij is expres kapot. Wat een inzicht dat iets expres kapot gemaakt kan worden getoond om de eigen waarde van het kspotzijn.
Bij de omwikkelde hoofden; ‘Dit is een cocon. Er zit iets in. Misschien wel een heel klein vliegje. Dat moet goed blijven’.
Ik vraag wat de koppen tegen elkaar zeggen; ‘Ga maar lekker slapen’ en ‘ jij bent mijn vroendje’. Ook willen ze zonder uitzondering eronder kruipen , het is een schuilgrot. Of gaan liggen slapen in de grote kin van de staande kop aan de holle kant.
Dankjewel Yke. Wat is het toch heerlijk wat kinderen over kunst zeggen! Daar kunnen we veel van leren.
Wat prachtig Hans, zowel het werk van Mitoraj als je bespiegeling erop. Dank!
Dankjewel Sandra.
Hoi Hans, persoonlijk zie ik loslaten als het laatste deel van een pijnlijk proces waarin we worden geconfronteerd met zaken die we niet willen. De confrontatie zelf is pijnlijk (ziekte, sterven, kwetsend gedrag) en vervolgens is het gevecht ermee minstens zo pijnlijk. We verzetten ons, proberen te repareren, hebben verdriet, verstoppen het of lopen er om heen. Soms heeft vechten zin en ook dat is een deel van het pijnlijke proces. Als blijkt dat al deze zaken geen zin hebben, niet omdat die zaken óns niet los laten, maar omdat ze er gewoon zijn en we daar simpelweg niets aan kunnen doen, dan is loslaten een besef dat we toe kunnen laten én wat bevrijdt! En dat is naar mijn idee wel degelijk een bewuste keuze. Ook dit deel van het proces is vaak pijnlijk, angstig, onzeker, maar als we het toelaten, groeien we in dit deel van het proces naar mijn mening naar rust en vrede. De oorspronkelijke situatie ís er nog steeds. En ik ook. Ernaast. Ik ben aanwezig maar heb losgelaten. Precies zoals in de afbeelding van het sculptuur van Niki de Saint Phalle die jij in jouw blog plaatst.
Een o zo moeilijk en menselijk maar waardevol proces van groei.
Dankjewel Martina, voor je waardevolle aanvulling. Je beschrijft het pijnlijke en smartelijke proces dat loslaten is. Er komt in de strijd een moment dat je loslaat, of eigenlijk het loslaten toelaat, zoals jij het beschrijft. Dat is mooi.
Wat een waardevolle tekst weer. Dank je wel Hans!
Dankjewel Vera.