Kriskras

Ik ging naar Mokum om de Griek te zien. In de Nieuwe Kerk in Amsterdam is tot 9 april het schilderij Pentecostés (= Pinksteren) te zien van de zestiende-eeuwse schilder El Greco. Het schilderij hangt hier in het kader van de serie ‘Het Meesterwerk in De Nieuwe Kerk Amsterdam’. El Greco’s Pentecostés is het Meesterwerk van het jaar 2017.

Eén schilderij in het hart van de stad. Buiten, op de Dam, komen alle stromen van de stad samen, kriskras door elkaar. Hier aarzelen toeristen hoe ze verder zullen gaan. Wordt het Madame Tussauds, de Wallen, het Anne Frankhuis? Voor de deur van de kerk worden selfies gemaakt met op de achtergrond het neogotische kooppaleis Magna Plaza.

Tegen de muur zit een blinde bedelaar die grijsgedraaide cassettebandjes met draaiorgelmuziek afspeelt. De muziek komt nauwelijks boven het opgewonden stadsgedruis uit. Hij rammelt met zijn centenbakje en heeft zich een extra lange blindenstok aangemeten, die ver naar voren steekt om zijn ruimte af te bakenen.

Geen overbodige luxe, want hij zit in de vloedgolven van dagjesmensen die, dronken van koopzucht, net de Nieuwezijds Voorburgwal zijn overgestoken na een bezoek aan Magna Plaza. Deze stroom kooplustigen stuit op de stroom consumenten die vanuit de Nieuwendijk naar de Kalverstraat dromt. En vice versa. Hier op de Dam botsen al die stromen op elkaar, wervelen om elkaar heen en gaan weer verder.

Als je de Nieuwe Kerk binnengaat, wordt het meteen rustiger. Bij wijze van overgang kom je eerst nog langs de giftshop met een (over)aanbod aan kunstmerchandise, maar in de verte hoor je al de ijle koormuziek die de expositie van het Meesterwerk omlijst. Na de kassa betreed je de hoge ruimte, waar het licht binnenvalt door de glas-in-loodramen.

Daar, achter het glanzende koperen koorhek, hangt El Greco. Het bontgekleurde schilderij hangt tegen een zwart-wit achterdoek, waarop het hele altaarstuk uit 1600 is getekend waar dit schilderij een onderdeel van vormde. Het Pinksterverhaal, de neerdaling van de Heilige Geest in de vorm van vlammetjes, was een van de schilderijen.

En dan, als je wat langer kijkt naar dit prachtige, langwerpige schilderij met de hallucinerende kleuren, gebeurt het. Je gaat mee in de verticaal; hét handelsmerk van El Greco. Al zijn figuren en vormen zijn langgerekt, op het abstracte af. Alles beweegt bij hem omhoog, weg uit het aardse gekrioel van reformatie en contrareformatie. De mensen op zijn doeken reiken omhoog, vaak in bizarre “verbrokkelde” poses. Opeens word je opgetild met heel je hebben en houden.

De ervaring van opeens ergens uitgetild worden deed me denken aan het gedicht van Martinus Nijhoff ‘De moeder de vrouw’, dat begint met de beroemde regel ‘Ik ging naar Bommel om de brug te zien’. De dichter gaat “gewoon” naar Zaltbommel om de Waalbrug te bekijken. Hij drinkt er thee, ligt in het gras, beschouwt de kruising die de brug maakt met de stroom van de rivier en dan vaart er een schip voorbij met een zingende vrouw aan het roer. En óp springt zijn hart. Hij wordt uitgetild boven het horizontale van dagelijks leven.

De moeder de vrouw

 

Ik ging naar Bommel om de brug te zien.

Ik zag de nieuwe brug. Twee overzijden

die elkaar vroeger schenen te vermijden,

worden weer buren. Een minuut of tien

dat ik daar lag, in ’t gras, mijn thee gedronken,

mijn hoofd vol van het landschap, wijd en zijd –

laat mij daar midden uit oneindigheid

een stem vernemen dat mijn oren klonken.

 

Het was een vrouw. Het schip dat zij bevoer

kwam langzaam stroomaf door de brug gevaren.

Zij was alleen aan dek, zij stond bij ’t roer,

en wat zij zong hoorde ik dat psalmen waren.

O, dacht ik, o, dat daar mijn moeder voer.

Prijs God, zong zij, Zijn hand zal u bewaren.

(Martinus Nijhoff, 1934)

 

Nijhoff heeft hier een bijna religieuze ervaring, een herinnering aan zijn moeder. Maar in de kern is het een opbeurende ervaring die kunst teweeg kan brengen. Kunst trekt je uit het gekriskras van het leven.

 

Afbeeldingen van boven naar beneden:
– Cover: Pentecostés, El Greco, ca. 1600, Museo del Prado, Madrid
– interieur Nieuwe Kerk, Amsterdam
– Resurrección, El Greco, 1597 – 1600, Museo del Prado, Madrid
– La Asunción, El Greco, 1607 – 1613, Museo de Santa Cruz, Toledo