Intuïtie, uw naam is Niki

Wat me misschien wel het meest aanspreekt in het werk van Niki de Saint Phalle is dat het zo’n krachtig pleidooi is voor een intuïtieve manier van leven. In haar werk is ze tegelijk zoekend en enorm gedecideerd en strijdlustig. Intuïtie is haar leidraad. De kunst van Niki de Saint Phalle ontstaat intuïtief en met haar kunst trotseert ze – tart ze zelfs – de heersende normen over kunst, over vrouwelijkheid, over rationaliteit, over macht.

Niki’s ‘Tirs’ (Schietschilderijen) maken haar in de zestiger jaren bekend bij een groot publiek. Als een soort Barbarella, gekleed in een strakke, witte overal (‘Als ik lelijk was geweest, had men gezegd dat ik uit frustratie schoot.’), organiseert ze schietperformances, waarbij zij zelf, maar ook het publiek, met kermisgeweren op abstracte kunstwerken schiet. Over de ‘Tirs’ zegt ze: ‘Er zijn ideeën die emoties oproepen. Mijn ‘Tir’ was een emotie die een idee opriep. Mijn woede werd zo een sterfritueel zonder slachtoffers.’

De beroemdste kunstwerken van Niki de Saint Phalle zijn haar Nana’s. In de tijd dat Twiggy het schoonheidsideaal is, creëert zij deze krachtige en levenslustige vrouwen, met volle, ronde vormen, beschilderd met hartjes, bloemen, cirkels en patronen in vrolijke, heldere kleuren. De eerste Nana’s zijn van stof en papier-maché, maar dan stapt Niki over op polyester, een materiaal dat tot dan toe helemaal niet als een basismateriaal voor kunst wordt gezien.

Haar meest spraakmakende Nana is ‘Hon – en Katedral’ (Zweeds voor ‘Zij – een kathedraal’) die in 1966 drie maanden in het Museum voor Moderne Kunst in Stockholm wordt tentoongesteld. ‘Hon’ is een reusachtige, liggende Nana van 28 meter lang, negen meter breed en zes meter hoog. Het publiek gaat via de vagina naar binnen. Binnen klinkt orgelmuziek van Bach terwijl het publiek langs een tentoonstelling van namaakschilderijen schuifelt, een bezoek brengt aan het planetarium in de linkerborst en/of de melkbar in de rechterborst of een kijkje neemt vanaf het uitzichtsplatform op de buik van de Nana. ‘Hon’ is een enorm succes; het geboortecijfer in Zweden neemt na de expositie explosief toe, aldus Niki.

Niki’s magnum opus is wel de ‘Giardino dei Tarocchi’ (de ‘Tarot Tuin’); het oogverblindende beeldenpark in Italië. Deze beeldentuin, waaraan zij bijna twintig jaar werkt, bevat sculpturen van de 22 kaarten van het Tarotspel. Verspreid over het glooiende Toscaanse terrein staan 22 figuren vol symboliek. Ze zijn vaak meer dan levensgroot, met golvende vormen en versierd met de meest weelderige mozaïeken en materialen. Er zijn waterpartijen, er zijn bewegende machines, er zijn wandelpaden met teksten en banken in de vorm van slangen waar de bezoeker kan uitrusten.

Een aantal van de figuren is zo groot dat de bezoeker ze kan betreden. Tijdens de bouw woonde Niki zelf gedurende acht jaar in ‘De Keizerin’ (Tarotkaart 3); een enorme, sfinxachtige figuur die het terrein domineert. Eén van de eerste figuren die de bezoeker ziet is ‘De Hogepriesteres’ (Tarotkaart 2). Het is een groot, blauw gezicht met een geopende mond waaruit water in een vijver stroomt. Op haar hoofd staat de zilverkleurige ‘Magiër’ (Tarotkaart 1), in de vijver voor haar draait ‘Het Rad van Fortuin’ (Tarotkaart 10).

Niki geeft bij elke Tarotkaart een beschrijving van haar beleving van die figuur. Over ‘De Hogepriesteres’ zegt ze: ‘De Hogepriesteres van de Intuïtieve Vrouwelijke Kracht. Deze Vrouwelijke Intuïtie is een van de ‘Sleutels’ tot wijsheid. Zij vertegenwoordigt het irrationele onbewuste met zijn schat aan mogelijkheden. Degenen die gebeurtenissen alleen maar vanuit de logica of de rede willen verklaren, blijven aan de oppervlakte zonder de diepte van instinctmatige visie en verbeeldingskracht.’
Het credo van Niki de Saint Phalle.

Van oktober 2019 tot maart 2020 geef ik vijf keer de lezing ‘ROND en ROND en ROND, over de wereld van Niki de Saint Phalle‘. Vijf zondagochtendlezingen in Museum Beelden aan Zee. Zie Agenda.