Inside Ossip

Tot mijn grote vreugde heeft museum Beelden aan Zee mij opnieuw opdracht gegeven een lezing te maken over een baanbrekende kunstenaar: Ossip Zadkine (1888-1967). Van oktober tot maart is in het museum zijn werk te zien in de indrukwekkende tentoonstelling ‘Zadkine aan Zee’. In die periode houd ik vijf keer mijn lezing ‘Inside Ossip’.

Essentieel voor de lezingen die ik maak is dat ik me op een of andere manier met de kunstenaar kan verbinden. Voordat ik de beelden van Zadkine live kon bekijken – de expositie is pas op 7 oktober open gegaan –  moest ik het doen met afbeeldingen van zijn werk en portretfoto’s van de meester.

Zadkine liet zich vaak fotograferen, maar ik voelde niet direct een klik met de persoon Zadkine op de foto’s. Zijn portretfoto’s scheppen een afstand. Wie is die man, die mij geposeerd en met een zweem van ironie aankijkt? Op de vroegste foto’s zie ik een soort Ringo Starr, die ‘achteloos’ leunend op zijn hand of met de hond op schoot mij een lichtelijk spottende blik toewerpt.

Later poseert hij in zijn atelier, leunend tegen zijn sculpturen, terwijl hij in de verte staart of met een ondoordringbare blik in de camera kijkt. Vanaf een zekere leeftijd, zijn volle kuif wordt al wit, is de kunstenaar steevast getooid met een pijp. Lurkend aan ‘Ceci est vraiment une pipe’ heeft hij nog steeds die afstandelijke, ongrijpbare blik.

Wat is dat voor een man, die zich zo weinig laat kennen? Is dit de bevlogen pedagoog die, als ik de beschrijvingen moet geloven, met gloedvolle betogen zijn vele leerlingen inspireerde tot het compromisloos graven naar de kern van het object?

Uitgerekend in die vurige pedagogische uiteenzettingen geeft hij de sleutel tot zijn innerlijk. Of althans, hij maakt het mij mogelijk me met hem te verbinden. Een van zijn favoriete leerlingen, de Curaçaose kunstenares May Henriquez, tekent op welke strategie Zadkine hanteert om de kern van het object te benaderen: ‘Laat je nooit misleiden door de blanco uitdrukking van je model’, onderwijst Zadkine, ‘Dat betekent alleen maar dat hij iets voor je probeert te verbergen. De ongeïnteresseerd blik, de verveelde blik. Wees op je hoede. Zoek naar een opening. Als de uitdrukking zich heeft ‘vastgezet’, las dan een pauze in. Dit is het ideale moment om een pijp te roken. Draai je af en doe alsof jij zelf ook even uitrust. Maar in werkelijkheid is dit het moment om je waarnemingsvermogen op scherp te zetten.’

Met andere woorden, als het model er niet op verdacht is, kun je hem ‘betrappen’ op zijn kern. Rook een pijpje en sla toe. In al die foto’s met pijp doet Zadkine slechts alsof hij er even niet helemaal bij is. In werkelijkheid wil hij je uit je tent lokken om jezelf te laten zien. Aha!

Er is één foto waarop Zadkine zelf uit zijn tent lijkt te zijn gelokt. Het is een prachtige foto uit 1961, waarin hij uitlegt hoe zijn sculptuur in wording ‘De Atoomkracht’ kan worden verstaan. Zadkine verbeeldt de werking van het beeld door met gestrekte arm zijn hand naar voren te gooien. Dit krachtige gebaar, dat vanuit het object onvoorwaardelijk bij de toeschouwer binnenkomt, dát gebaar geeft Zadkine weer. Met dat gebaar heeft hij mij. En ik hem.

Het gebaar van Zadkine maakt het mij mogelijk een blik te werpen Inside Ossip.

Inside Ossip, lezing over de indringende beelden van Ossip Zadkine. Vijf maal in Museum Beelden aan Zee, vanaf zondag 28 oktober. Zie Agenda