Op de expositie ‘De Oase van Matisse’ in het Stedelijk in Amsterdam waren twee filmpjes te zien van de kunstenaar aan het werk. In het ene filmpje uit de veertiger jaren maakt Matisse een getekend portret van zijn kleinzoon, die voor hem poseert. Met een verbluffende trefzekerheid tekent hij in slechts een paar lijnen het gezicht van de jongen. Je ziet onder de handen van de grootmeester in een paar minuten een jongenskop ontstaan.
Op het tweede filmpje is te zien hoe de oude Matisse, aan de rolstoel gekluisterd, met een ontzagwekkende schaar een van zijn beroemde ‘vingerplant’-vormen knipt uit een groot stuk geel papier. Hij knipt de vorm net niet helemaal los, maar houdt de uitgeknipte vorm én de tegenvorm keurend voor zich. Opnieuw was ik onder de indruk van de trefzekerheid waarmee de Matisse een vorm creëert. Geen aarzeling; hup, de schaar erin en het crayon op het papier!
Elke kunstenaar werkt uiteraard anders, afhankelijk van zijn persoonlijkheid, zijn ervaring en het materiaal, maar het is fascinerend om een kunstenaar aan het werk te zien. Hoe gingen de oude meesters te werk, alleen in hun atelier of te midden van hun leerlingen? Geconcentreerd, autoritair, kwetsbaar, trefzeker, sensibel, intens, monomaan? Je kunt je zo’n filmpje enigszins voor de geest halen als je voor het schilderij staat en dynamiek ervan op je laat inwerken. Dat is was we doen tijdens de rondleiding ‘De Emotie van het Penseel’ in het Mauritshuis.
Als je let op de vormen, de beweging en de plasticiteit van de verf zie je de kunstenaar soms letterlijk aan het werk. Salomon van Ruysdael laat de lucht boven het water met dikke penseelstreken naar de einder stromen, soms even onderbroken door de murmelende stippen van gebladerte. Op andere plekken raakt hij het doek niet of nauwelijks aan, waardoor de ondergrond deel van de afbeelding wordt. Voor ons – met Karel Appel vers in het geheugen – is dit heel normaal, maar in de Gouden Eeuw was dit waarschijnlijk een opwindende, nieuwe manier om de werkelijkheid weer te geven.
Vermeer gebruikte voor zijn ‘Gezicht op Delft’ misschien wel zijn eigen kamer als camera obscura. Door een kleine opening in de gesloten luiken zou hij het beeld van het uitzicht op de Stadskolk in Delft naar binnen hebben laten vallen. Hij moet gefascineerd geweest zijn door de lichtschakeringen in dat beeld. Met bijna gepixelde kleurvlakken, vol stippen en flonkeringen, geeft Vermeer de huizen en schepen aan de kade een ongelooflijke intensiteit. Dit ‘Gezicht op Delft’ zit barstensvol licht.
Tijdens de rondleiding ‘De Emotie van het Penseel’, die ik op 27 augustus geef in het Mauritshuis, staan we stil bij deze parel van Vermeer en bij andere parels uit de Gouden Eeuw. We laten de dynamiek van de schilderijen op ons inwerken, we ‘zien het filmpje’ van de kunstenaar aan het werk en voelen de emotionele impact van zijn handwerk. De stippen, strepen en spiralen werken nog steeds op ons gemoed.
No comment yet, add your voice below!