Honderd verhalen

Eén van de beroemdste etsen van Rembrandt is ‘De predikende Christus’ uit 1646. Deze ets wordt vaak ‘De honderdguldenprent’ genoemd, want al in Rembrandts tijd was hij zo beroemd dat liefhebbers wel honderd gulden neertelden voor een afdruk ervan. Rembrandt laat in deze afbeelding zien hoe Jezus predikt en welke uitwerking zijn woorden hebben op verschillende personen.

De ets wordt wel gezien als de zwart-wit tegenhanger van ‘De Nachtwacht’ uit 1642, omdat Rembrandt opnieuw een groots tafereel neerzet, met een dramatische lichtwerking en met tientallen figuren die allerlei verhalen vertellen. Verhalen gebaseerd op Bijbelteksten uit het Evangelie van Matteüs, maar Rembrandt geeft er uiteraard zijn eigen draai aan.

Centraal staat Jezus. Hij staat op een verhoging en straalt licht uit. Hij heeft de linkerhand opgeheven en strekt zijn rechterhand uit naar een vrouw die op hem toeloopt met een klein kind in haar armen. Bij haar linkerschouder zie je de blote voetjes van het kind. Een eindje achter die vrouw staat nog een vrouw met een baby op haar arm. Een kleuter hangt aan haar mouw; hij wijst naar Jezus en lijkt haar mee te willen trekken die kant op.

Met deze figuren beeldt Rembrandt het verhaal uit van de vrouwen die hun kinderen naar Jezus brengen om ze te laten zegenen. De apostelen willen dat verhinderen, maar Jezus zegt: ‘Laat de kinderen tot mij komen, want het koninkrijk van de hemel behoort toe aan wie is zoals zij.’ Rembrandt voegt een paar details toe die dit verhaal grappig en invoelbaar maken. Je ziet dat het uitnodigende gebaar van Jezus naar de moeders tegelijk een gebaar is waarmee hij de protesterende Petrus opzij veegt. En het kleine jongetje, dat enthousiast zijn moeder meetrekt, heeft een verstelde broek.

De armoedige kledij van het jongetje vormt een contrast met de figuur die schuin boven hem zit. Het is een jongeman die in gepeins is verzonken. Hij draagt dure kleren; een groot verschil met de opgelapte broek van het kleine jongetje. Dit is de rijke jongeman die volgens het Bijbelverhaal bij Jezus komt en Hem vraagt hoe hij in de hemel kan komen. ‘Door de geboden na te leven’, zegt Jezus. ‘Maar dat doe ik al’, zegt de jongeman, ‘Wat kan ik nog meer doen?’

‘Als je volmaakt wilt zijn, verkoop dan al je bezittingen en schenk de opbrengst aan de armen’, is Jezus’ antwoord. Dat stemt de jongeman somber, want hij heeft veel bezittingen. Jezus voegt er de prachtige beeldspraak aan toe: ‘Het is makkelijker voor een kameel door het oog van een naald te gaan, dan voor een rijke om de hemel binnen te gaan.’ En wat zien we? Aan de rechterkant van de afbeelding schrijdt een kameel door een poort het beeld binnen.

Aan de voeten van Jezus, dus ook centraal in de voorstelling, ligt een zieke vrouw. Ze is zo zwak dat ze haar hoofd niet meer kan oprichten. Ze kan nog net haar hand optillen en de zoom van Jezus’ kleed aanraken. In deze vrouw kán ik niet anders dan de doodzieke Saskia zien. In 1642, zes jaar voordat Rembrandt ‘De honderdguldenprent’ maakte, overleed Saskia na een ziekbed van acht maanden. Op de etsen die Rembrandt in deze periode van haar maakte, zien we een zieke, uitgeputte vrouw. Het is aangrijpend dat Rembrandt Saskia in deze vrouw laat terugkomen.

Door de ontroerende en grappige details die Rembrandt aanbrengt in zijn verhalen – het zijn er honderden – worden het verhalen van mensen waarin wij ons nu nog kunnen herkennen. In mijn lezing ‘Rembrandts Handen’ laat ik zien dat de figuren van Rembrandt heel dicht bij ons staan.

‘Rembrandts Handen, over de taal van de handen in Rembrandts werk’, lezing op 12 mei en 7 juli. Zie Agenda.