Het geniale tijdperk

Op zaterdag 25 april verscheen in Trouw voor de laatste keer een Klein Verslag van columnist Wim Boevink. De auteur ging met pensioen. Ik heb zijn stukjes altijd met veel belangstelling gelezen. Of meer dan dat; zijn ‘kroniek’ zoals hij het zelf noemde, vormde een grote inspiratiebron voor mij. De observerende, bespiegelende stijl waarmee hij alledaagse dingen beschreef, waren vaak een oase in de woestijn van heftige en opiniërende artikelen van het dagelijkse nieuws.

Uit het Klein Verslag van 12 mei 2016 haalde ik het motto voor mijn eigen blogs en lezingen: ‘Niet de gebeurtenis zelf is belangrijk maar de ervaring ervan, de poëzie’. In dit Klein Verslag, dat de titel heeft Dit is geen column, analyseert Boevink zijn eigen rubriek, die toen nog bijna dagelijks op pagina twee van de krant stond, ‘aan de achterzijde van het Grote Nieuws’.

In zijn prachtige stijl beschrijft hij wat zijn kroniek doet:

‘Hier wordt geschetst met een zacht potlood, maar niet zonder contour, zoekend naar een rake lijn, één precies beeld, een ogenblik van waarheid, of de illusie ervan. Dat je een seconde lang denkt: ja, zo is het. Maar niets is zeker. Niet de gebeurtenis zelf is belangrijk – die herhaalt zich maar in het alledaagse – maar de ervaring ervan, de poëzie.’

In de krant van 25 april 2020 gaf Boevink een afscheidsinterview waarin hij zijn eigen werkwijze uiteenzet:

‘Verslaggeven is in de kern: kijken en opschrijven. Heel goed kijken en vooral ook heel goed opschrijven. Dat laatste, die descriptie, mis ik vaak in gewone nieuwsgaring. Goed beschrijven wat je ziet, zonder daar enig oordeel aan te hangen, dat probeer ik te doen.’

Heel aangrijpend waren de Kleine Verslagen die Wim Boevink schreef in de zomer van 2017 rond het overlijden van zijn moeder. In nauwkeurige observaties van zijn eigen gedrag en van dat van de mensen die bij deze gebeurtenis betrokken waren, geeft hij een indringend beeld van dit grote menselijke gebeuren. Ik was er enorm van onder de indruk en heb er een blog aan gewijd: Schoonheid en de dood.

Dat nauwkeurige observeren en dan een rake lijn schetsen – dat je een seconde lang denk: ja, zo is het – dát is wat me zo inspireert in de kronieken van Wim Boevink. Het sluit wonderwel aan bij wat mij aanspreekt in het werk van Bruno Schulz. Ook hij ziet in alledaagse gebeurtenissen een afspiegeling van een grotere poëzie.

Schulz stelt in zijn essay De mythisering van de werkelijkheid dat als woorden niet meer zakelijk worden gebruikt (zoals in het ‘Grote Nieuws’ zou je kunnen zeggen) ze dan weer naar hun oorsprong willen terugkeren.

‘… dat streven van het woord naar de oorsprong, zijn terugverlangen naar het oervaderland van het woord noemen we poëzie.’

En ook Schulz ziet in kleine, alledaagse gebeurtenissen, die hij op een onbegrensde manier tot leven laat komen, kiemen van wat hij noemt ‘het geniale tijdperk’. Dit is het tijdperk van de onbevangenheid, de openheid voor het mythische aspect van de werkelijkheid. Het geniale tijdperk ligt in de gewone gebeurtenissen besloten.

Schulz formuleert het aldus:

‘Hoewel klein en arm, kan een gebeurtenis, onder de loep genomen, in zijn binnenste toch een oneindig en stralend perspectief openen. We zullen die toespelingen en aardse benaderingen, die stations en etappes op de wegen van ons leven bijgevolg bijeenzoeken als de scherven van een verbrijzelde spiegel. Stukje voor stukje zullen we dat wat één en ondeelbaar is bijeenzoeken – ons grote tijdperk, het geniale tijdperk van ons leven.’

Het tijdperk Klein Verslag is afgesloten, maar zoeken naar de scherven van de verbrijzelde spiegel kunnen we blijven doen. Niet de gebeurtenis zelf is belangrijk – maar de ervaring ervan, de poëzie.
Dank, Wim Boevink. Dank, Bruno Schulz.

Het laatste Bruno Schulz-verhaal dat ik voorlees is een gedeelte van het hoofdstuk ‘Het geniale tijdperk’ uit de bundel ‘Sanatorium Clepsydra.’ Te beluisteren – met 5 andere verhalen van Bruno Schulz – op het Man van Taal-kanaal.