Nu Goede Vrijdag voorbij is, kan ik terugkijken op het concert-met-lezing in het Dordrechts Museum ‘Muziek ontmoet Beeld’. Terugkijken met voldoening; het avontuur dat ik ben aangegaan met dirigent en artistiek leider Anneke Huitink van Ensemble Archipel heeft een mooie apotheose gekregen.
Het samenvoegen van beeld en muziek werkte; ze reflecteerden op elkaar. De toelichting die ik gaf vormde een goede verbinding tussen de twee kunstvormen. Ik kreeg positieve reacties op ‘het verhaal’, maar het mooie is dat dat verhaal er al was. We – Anneke en ik – moesten alleen de goede middelen vinden om het te vertellen.
Het verhaal wordt verteld door de bewegingen in de muziek van Haydns ‘Die sieben letzten Worte’. Per kruiswoord maakt de muziek een andere beweging, een ander gebaar, en dat gebaar is ook terug te vinden in de schilderijen die ik bij de muziek toonde.
Het blijkt dat daar een heel mooie balans in zit. In de muziek van het eerste kruiswoord – ‘Vader, vergeef het hun, want zij weten niet wat zij doen’ – zit een gebaar van reiken naar de hemel; een krachtig verticaal gebaar, duidelijk afgetekend. Dat verticale gebaar is te vinden in het laatromantische schilderij ‘Landschap bij Mount Desert in maanlicht’ van Alexander Wüst. Rusteloze contouren van bomen strekken of slingeren zich omhoog.
Daartegenover staat het horizontale, omvattende, liefdevolle gebaar in de muziek van het tweede kruiswoord: ‘Voorwaar, ik zeg U: Heden zult gij met mij in het paradijs zijn.’ In het schilderij ‘Het Drielse Veer’ van Paul Gabriël vind je die brede horizontale bewegingen in de wolken, de bootjes, de einder. Alles is laag en breed, alles is in rust.
In de muziek van het derde kruiswoord – ‘Vrouw, zie, uw zoon. Zie, uw moeder’ – is een gebaar van verbinding te herkennen. Verbinding met mensen om je heen. De tekening van Bouke Ylstra ‘zitten-staan-lopen-liggen’ maakt dat gebaar in beeld. In het vierde deel, bij het kruiswoord ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?’, is juist helemaal geen sprake van verbinding. De muzikale delen zijn in zichzelf gekeerd, geïsoleerd ten opzichte van elkaar. In Piet Ouborgs schilderij ‘Uitdrijvende’ zie je die geïsoleerde, naar binnen gerichte vormen. Er is geen verbinding.
Het vijfde kruiswoord – ‘Jezus roept: Ach, mij dorst!’- krijgt van Haydn een andere behandeling dan de andere zes. Hier zit de tegenstelling al in de muziek van dit ene deel, zou je kunnen zeggen. Zachte, lange melodische lijnen van compassie worden onderbroken door heftig bewogen, korte maten van ontzetting. Je wordt in de muziek als het ware heen en weer geslingerd tussen die twee. Dat is ook te zien in het schilderij ‘Zonder titel’ van JCJ Vanderheyden. Een conflict tussen zacht vloeiend en heftig bewogen.
Dan is er in het zesde kruiswoord – ‘Het is volbracht’- de onontkoombare dood. Monumentaal is hij daar in de eerste vier maten. Maar de muziek gaat verder; de dood is niet het einde. De monumentaliteit én de zachtheid van de vruchten in Pyke Kochs ‘Stilleven met appels en peren’ sluit goed aan bij deze muzikale beweging.
Het zevende en laatste kruiswoord – ‘Vader, in uw handen beveel ik mijn geest’ – is weer aan de Vader gericht. Maar hier, anders dan in het eerste kruiswoord, is het niet een smeekbede om vergeving (van boven naar beneden) maar een gebaar van loslaten, overgeven, laten gaan. De muziek beweegt naar de verte en lost uiteindelijk op. Het prachtige schilderij ‘Caryatide’ van Jan Andriesse heeft dit gebaar van loslaten en overgave in zich. Hier is geen fysiek houvast meer, hier laat je je geest zweven.
Dit verhaal in zeven bewegingen vertelden we in de ontmoeting tussen Beeld en Muziek.
Afbeeldingen van boven naar beneden:
– collage
– Landschap bij Mount Desert in maanlicht, Alexander Wüst
– Het Drielse Veer, Paul Gabriël
– zitten-staan-lopen-liggen, Bouke Ylstra
– Uitdrijvende, Piet Ouborg
– Zonder titel, JCJ Vanderheyden
– Stilleven met appels en peren, Pyke Koch
– Caryatide, Jan Andriesse
Alle werken in de collectie van het Dordrechts Museum.
No comment yet, add your voice below!