Hardop kijken

Museum Beelden aan Zee geeft af en toe de rondleiding ‘Blijft je bij’ aan mensen met de ziekte van Alzheimer en hun dierbaren. Ik was nieuwsgierig naar deze rondleidingen en afgelopen maandag mocht ik een keer met een groep mee. Ik verwachtte wonderlijke, ontroerende en onverwachte associaties en bespiegelingen bij de beelden van Zadkine te krijgen.

Toen ik arriveerde bij het museum was de groep al aanwezig. Ik kon aanschuiven bij de gezamenlijke koffie met appelgebak en kreeg een sticker met mijn voornaam opgeplakt. ‘Hansepans’, zei mijn hoogbejaarde buurvrouw en ik beaamde dat.

Mijn andere buurvrouw vertelde à bout portant dat haar vader, een Rotterdammer, haar altijd als zij Zadkines beeld ‘De verwoeste stad’ passeerden, had gewezen op het gat in het beeld. “Daar is het hart uitgerukt”, zei haar vader dan. Als ze het Antoniusziekenhuis passeerden, zei hij altijd: “Daar ligt mijn blindedarm.”

Onder leiding van de gidsen ging de groep, uitsluitend uit oude dames bestaand, in een rustig tempo het museum in. Het thema van deze rondleiding was ‘Mens en dier’. We zouden ons niet alleen op Zadkine richten, maar ook een aantal werken uit de vaste collectie bekijken. Bij het eerste kunstwerk (het borstbeeld van Rossini, zie mijn blog ‘Ouverture’) kwamen uit de groep al snel heel rake en gevatte observaties, waar de gidsen met oprechte bewondering op reageerden.

Bij deze dames was absoluut geen sprake van de ziekte van Alzheimer. Het bleek te gaan om een uitstapje van cliënten van de BBD, de Boodschappen Begeleidingsdienst Den Haag. Dit is een stichting die eenzaamheid onder oudere mensen wil terugdringen. De BBD biedt begeleiding aan ouderen die zich zonder deze hulp niet of nauwelijks buiten de deur kunnen begeven. ‘Want alles went behalve isolement’, aldus de website.

De museumgidsen nodigden de dames uit ‘hardop te kijken’ en daar maakten ze gretig gebruik van. De observaties, vragen en associaties waren niet van de lucht en droegen enorm bij aan het plezier van het gezamenlijk kijken. Mevrouw ‘Hansepans’ – met haar 92 jaar de oudste van de groep – verraste mij iedere keer weer met haar snelle en originele visie. Bij het intrigerende beeld ‘Man en krokodil’ van Mimmo Paladino riep ze meteen uit: “Als ik me maar slapend houd, doet hij me niets.”

De toelichting van de gids dat in andere culturen de krokodil juist een heilig dier is dat bescherming biedt, werd goed ontvangen. Welke dieren bieden in onze cultuur bescherming? “Honden”, daar was de groep het wel over eens. De dames stelden veel vragen (“Wat voor materiaal is het?”, “Waarom die kleur?”) die door de gidsen naar de groep werden teruggespeeld, zodat er gezamenlijk naar antwoorden werd gezocht.

Het volgende beeld was ‘Geheel de Uwe’ van Henk Visch, en opnieuw werd de groep uitgenodigd hardop te kijken. Wat zagen ze? “Extase”, riep mevrouw ‘Hansepans’ enthousiast. De groep kwam los. Er volgde een discussie over de aapjes op het lichaam van de vrouw. Die bewogen zich in “het gebied van een bepaalde zenuw”, aldus een van de dames. Op de vraag van de gids of dat iets positiefs was, zei mevrouw ‘Hansepans’: “Dat is een heerlijk gevoel.”

De rondleiding eindigde bij het prachtige gouden ‘Hert’ van Zadkine. Opnieuw ontspon zich een levendig gesprek; over de kracht van het hert, de stilering van het beeld, de kostbaarheid van het materiaal tegenover de armlastige toestand van de kunstenaar. De rondleiding werd afgesloten met de vraag welk kunstwerk de deelnemers wel mee naar huis zouden willen nemen. Veel groepsleden kozen voor Zadkines ‘Hert’, maar mevrouw ‘Hansepans’ had liever de aapjes.

Ik was verrast door de levendigheid en de originaliteit van de gesprekken die – bekwaam aangestuurd door de gidsen – ontstonden bij de beelden. De oude dames reageerden direct en open op de kunstwerken en keken naar hartenlust hardop. Wat een goed werk van de BBD en wat een goed werk van de gidsen! Mij blijft deze rondleiding bij.