Gematigdheid

Op de affiches en flyers van de expositie ‘Niki de Saint Phalle aan Zee’ prijkt het beeld van ‘De Gematigdheid’ uit Niki’s Tarottuin in Italië. Het is een Nana met gouden vleugels, die op één been bovenop een iglovormige ruimte balanceert.

‘De Gematigdheid’ (‘Temperance’ in het Engels) is Tarotkaart 14. Niki heeft geworsteld met deze figuur: ‘Het kostte me grote moeite deze kaart te begrijpen. Hij stond te ver af van mijn gepassioneerde aard. Gematigdheid was voor mij een compromis, middelmatigheid. Maar op een dag ging me een licht op: Gematigdheid is de GOEDE WEG (the RIGHT WAY). Ik heb er een engel van gemaakt, die de kapel van Gematigdheid bekroont.’

Het koepelvormige gebouw waar ‘De Gematigdheid’ op staat, was oorspronkelijk bedoeld als ruimte waarin ‘De Gehangene’ (Tarotkaart 12) zijn onderkomen zou hebben. Dit is een figuur die aan één been op zijn kop is opgehangen. Tijdens het werken aan de voltooiing van ‘De Gematigdheid’, in 1985, werd Jean Tinguely opgenomen in het ziekenhuis met een ernstige hartaanval. Hij lag drie dagen in coma. Niki beloofde dat als hij zou herstellen, ze een kapel van de iglo zou maken.

Toen Jean inderdaad herstelde van zijn hartaanval, veranderde Niki de ruimte in een kapel, gewijd aan de Zwarte Madonna. De Gehangene verhuisde naar het inwendige van de enorme Levensboom. Niki’s sculptuur van de Zwarte Madonna staat nu in de kapel, met aan haar voeten foto’s van de dierbaren die Niki uiteindelijk ontvielen; haar persoonlijke assistent en dierbare vriend Ricardo Menon in 1987 en haar geliefde Jean Tinguely in 1991.

We komen de ‘Engel van de Gematigdheid’ vaker tegen in Niki’s werk. In 1992 maakt ze ‘La Grande Tempérance’, die drie jaar later in Luxemburg geplaatst zal worden ter ere van het Europese Culturele Jaar 1995. Na een grondige opknapbeurt is het beeld in 2014 herplaatst op het plein Um Piquet in Luxemburg.

In 1994 verhuist Niki naar Californië. Het warme, droge klimaat daar is goed voor haar longen die ernstig zijn aangetast door de jarenlange blootstelling aan giftige polyesterdampen. In het eerste jaar houdt ze een dagboek bij; haar ‘Californian Diary’, met tekeningen en teksten. Een van de tekeningen is ‘Temperance’, waar Niki in haar krullerige, ronde handschrift allerlei teksten aan heeft toegevoegd.

De Engel houdt in elke hand een kruik en tussen die twee kruiken vloeit een rode stroom van de een naar de ander. Bij de rechterhand heeft Niki geschreven ‘tolerantie’ en ‘gelijkheid’, bij de linker ‘evenwicht’ en ‘compassie’.

Naast de figuur schrijft Niki in volle, ‘gedroedelde’ letters: ‘Temperance Card No. XVI’, maar ze bedoelt natuurlijk Tarotkaart 14. ‘Gematigdheid’, gaat ze verder, ‘gaat over energie die vloeit met liefde en tolerantie. Wat bedoelen mensen met ‘politiek correct’? Ze praten er de hele tijd over (een hersenspoeling). Volgens mij is niets wat politiek is correct, en niets wat correct is, is politiek.
Ik zou een beeld willen maken van Gematigdheid voor een campus. Gematigdheid is niet FANATIEK. Geen regels. Een concept van het universele. Niet in het hoofd, maar heartfelt.’ De betekenis van ‘heartfelt’ is ‘oprecht’, maar het woord vormt hier ook een contrast ‘het hoofd’.

In een kleinere letter voegt ze toe: ‘13 Januari 94, Lief dagboek, ik maak me zorgen over de samenleving waar individualiteit wordt onderdrukt en mensen onder druk worden gezet om hetzelfde te denken en te doen.’ In een groot lettertype: ‘Ik niet! Ik ben een fanatieke anti-fanaat!’

Niki’s grootste engel hangt sinds 1997 op het station van Zürich. In de enorme, grauwe stationshal zweeft de elf meter grote ‘Beschermengel’ boven de haastige reizigers. Bladgoud schittert op haar vleugels, haar volle, 1200 ton wegende vormen zijn gehuld in een vrolijkbrutaal badpak en de liefdevolle en tolerante energiestroom tussen de twee kruiken geeft licht. Goede reis, mensen. Wees fanatieke antifanaten!

Nog twee keer geef ik de lezing ‘ROND en ROND en ROND, de wereld van Niki de Saint Phalle’:
Op dinsdag 18 februari in de bibliotheek Haagse Hout.
Op zondag 23 februari DE LAATSTE LEZING in museum Beelden aan Zee.
Zie Agenda.