De uil is een vogel die tot de verbeelding spreekt. Onverstoorbaar knapt hij een uiltje in een boom terwijl om hem heen talloze vogels tegen hem te keer gaan. De uil jaagt ‘s nachts geruisloos op zijn prooi en laat zijn onheilspellende roep horen. Met zijn doordringende blik kijkt hij je aan en hij kan zijn kop bijna helemaal ronddraaien om zijn omgeving in de gaten te houden.
De vogel heeft een dubbelzinnige symbolische betekenis; hij is zowel het symbool van wijsheid (uil) als van dwaasheid (uilskuiken), van beheersing en van bandeloosheid, van onverstoorbaarheid en gevoeligheid, van helder verstand en van duistere krachten. In volksverhalen is de uil vaak een angstaanjagende, ongrijpbare metgezel van de mens. Hij wordt geassocieerd met de dood en met zwarte magie. Heksen houden (van) uilen en de roep van een uil kondigt de dood of ander onheil aan.
Misschien wel juist door die dubbelzinnige symboliek voelde Picasso zich aangesproken door de uil. Maar hij niet alleen. Talloze kunstenaars beelden de uil af in hun werk. Karel Appel schildert veel uiltjes, Jan Mankes maakt de mooiste (zelf)portretten van en met de uil, Jeroen Bosch verstopt altijd wel ergens in zijn schilderijen een uil, die meestal de dwaasheid van het menselijk handelen beschouwt. En dan is er natuurlijk de uil op de schouder van Malle Babbe van Frans Hals.
Malle Babbe was een historische figuur. Haar naam was Barbara Claes. Zij leed aan dwerggroei en had een verstandelijke beperking. Op het zwierige schilderij dat Hals van haar maakte zien we een gedrongen, beweeglijke vrouw. Met een brede grijns kijkt ze naar links. In haar rechterhand houdt ze een glanzende bierkroes en op haar linkerschouder, hoog opgericht, zit een slanke uil die met diepliggende ogen in een wit gezichtje om zich heen kijkt. De uil zou betrekking hebben op het zeventiende-eeuwse spreekwoord ‘Zo beschonken als een uil.’ In dit beeld is de uil bijna letterlijk de “bekroning” van de roes, hij staat boven op dat malle, energieke, grijnzende mens.
Picasso was dol op fauntjes; grijnzende, energieke wezens die de roes en de wilde onderbuikse bewegingen celebreren. Kopjes van faunen komen veel terug in zijn werk: twee markante ogen boven een malicieus grijnsje en twee hoorntjes als vleugeltjes boven op de kop.
Opvallend is dat Picasso ook een reeks vazen heeft ontworpen die ‘Uil met het hoofd van een faun’ heten. Op de ronde buik van die vazen is een faunensmoeltje is getekend. De twee handvaten van de kruik zijn de hoorntjes. Tegelijk zijn die twee handvaten ook de vleugels van het uiltje en is het gezicht van de faun op de buik van de uil geschilderd. Het uilenkopje staat op de hals van de vaas en torent boven het faunengezicht uit.
Je zou kunnen zeggen dat Picasso hier, net als Frans Hals, de losbandige energie van een vrolijk, anarchistisch wezen verbindt of zelfs bekroont met de uil. Proost!
Afbeeldingen van boven naar beneden:
– Malle Babbe, Frans Hals, 1633-1635, Gemälde Galerie, Berlijn
– Uil met het hoofd van een faun, 1947-1948, Coll. Musée Picasso, Antibes, photo (c) imageArt, Claude Germain
No comment yet, add your voice below!