Draagkracht

Op de mooie expositie ‘Carel Visser: Genesis’ – tot en met 10 juni te zien in museum Beelden aan Zee –  viel me op hoe Carel Visser (1928-2015) vormen uit elkaar haalt en vervolgens de losse onderdelen opnieuw in elkaar zet. Maar er viel me nog iets op. Sommige van die nieuwe vormen leken in elkaar gezakt te zijn. Ze leken onvoldoende kracht te hebben om zichzelf overeind te houden en waren in zichzelf neergezegen.

Vaak hebben deze beelden ook titels die verwijzen naar hun in-elkaar-gezakt-zijn. Zo staat (of ligt) er de prachtige symmetrische vorm ‘Gezakt II’. De in rechte hoeken gebogen, metalen strips zijn tegen elkaar aan gezakt en vormen een sierlijke kroonluchter-achtige constructie op de vloer van het museum.

Ook de imposante ‘Mammoet’ uit messing en koper lijkt in elkaar te zijn gezakt. Alsof de dragende constructie eruit is gehaald en alleen de omhulling overbleef. Bij dit beeld moest ik denken aan een flauw grapje uit mijn puberteit. Vraag: ‘Hoe krijg je een olifant in een lelijk eendje?’. Antwoord: ‘Olie eruit halen, fant opvouwen en in de achterbak stoppen.’ Bij de ‘Mammoet’ van Carel Visser zou je kunnen zeggen dat hij is leeggelopen, de “olie” is eruit gehaald en de “fant” (of de “moet” in dit geval) ligt klaar om opgevouwen te worden.

Er zit zeker humor in deze in-elkaar-gezakte beelden van Visser, zoals in het ‘Beeld voor tweedelig pak’. Zonder drager ligt het pak er als een hoopje vodden bij, het hangertje nutteloos tussen de schouders. Maar zoals bij elke goede grap, is er ook een tragisch element. Je voelt de noodzaak van een draagkracht, een dragend principe dat de vorm volledig tot zijn recht laat komen.

Visser speelt met dit gegeven van het dragende principe dat vormen opricht. ‘Doorzakkend ‘ is een object van een holle autoruit die door vier schuin-geplaatste koperen poten wordt gestut. Het doet denken aan een tafeltje dat worstelt met de zwaartekracht.

Erg mooi is de ‘Gevouwen toren’. Dit beeld is opgebouwd uit gestapelde, steeds kleiner wordende, platte “dozen” met open zijkanten. De flappen aan de bovenkant van iedere “doos” zakken naar binnen, maar ondanks het inzakken ontstaat er toch een toren van fragiele, open vormen. De draagkracht van de vorm wint het hier van de zwaartekracht.

In het kabinet van het museum staat tussen alle gesloten kubusvormen ook de ‘Open kubus’. Opnieuw een kunstwerk dat bestaat uit dunne, metalen strips. Gezamenlijk vormen ze de omtrek van een kubus. Er is geen volume dat de strips van binnenuit stut, je ziet als het ware de linten van een cadeauverpakking zonder cadeau. Ze zijn een beetje wiebelig zonder de support van de vorm. Tegelijkertijd zie je hoe drie vierkanten, uitgetekend in de drie dimensies, samen een kubus vormen.

Verreweg het meest dramatische kunstwerk van de expositie is ‘Zonder titel’ uit 2001. Het staat bij de scheppingsdag van de planten en heeft de subtitel ‘Vaas met bloemen’. In eerste instantie werkte het vanwege die subtitel op mij als een soort clowneske grap. Een bos schroot als boeket. Maar toen ik van de gids de ontstaansgeschiedenis hoorde, kreeg het een bijzondere, dramatische lading.

De gids vertelde hoe Carel Visser, die op oudere leeftijd niet meer zelf kon lassen, dit beeld door zijn zoon in elkaar liet zetten, precies in de volgorde en met die onderdelen die hij uitgedacht had. 2001 was het jaar van de aanslag op de Twin Towers in New York. Na de aanslag staken daar grillige, verwrongen  brokstukken uit het puin omhoog. De draagkracht was weggeslagen uit het geheel, maar sommige onderdelen stonden nog overeind als nieuwe vormen, als ruige bloemen. Die dramatische schoonheid zit ook in dit werk van Carel Visser.

Schroot als bloemen. Tragisch en tegelijk hoopvol. Carel Visser onderzoekt in zijn werk de draagkracht van vormen. Of misschien wel de veerkracht.