Die Grotte

In Hannover, hoofdstad van de Duitse deelstaat Nedersaksen, werden in 1974 drie ‘übergroße’ Nana’s van Niki de Saint Phalle geplaatst. Ze leidden tot een heftige discussie onder de bevolking; was dit nou kunst? Het comité ‘Weg mit den Nanas’ haalde bijna 20.000 handtekeningen op, voorstanders verkochten stickers met daarop ‘Freunde der Nanas’. Een touwtrekwedstrijd, georganiseerd door de voorstanders als Form der Auseinandersetzung, liep op niets uit omdat de tegenstanders er niet aan wensten deel te nemen.

Uiteindelijk hebben de partijen zich verzoend met elkaar en met de aanwezigheid van de drie prominente dames in de stad. Sterker nog, de Nana’s werden door alle partijen in het hart gesloten en zijn nu het handelsmerk van de stad Hannover. De beelden werden omgedoopt en kregen namen van grote Hannoveraninnen uit het verleden. Niki’s ‘Dikke Nana’ werd ‘Charlotte’, naar Charlotte Buff, de grote liefde van Goethe. De ‘Dansende Nana’ werd ‘Sophie’, naar de zeventiende-eeuwse Kurfürstin Sophie, en de tweekoppige ‘Siamese Nana’ heet nu ‘Caroline’, naar Caroline Herschel, een beroemde Hannoveraanse astronome uit de achttiende eeuw.

Sindsdien hebben de stad Hannover en Niki de Saint Phalle een innige band. In het jaar 2000 werd ze benoemd tot ereburger van de stad. Ter gelegenheid daarvan vermaakte ze bijna 400 werken aan het lokale Sprengelmuseum. En ze ontwierp een nieuwe inrichting voor de vervallen barokke ‘Grotte’, een van de tuinhuizen in de Herrenhäuser Gärten, de weelderige, Versailles-achtige tuinen, die zich uitstrekken aan de rand van het stadscentrum.

‘Die Grotte’ was een kunstmatige grot uit 1676 met waterpartijen, schelpen, druipsteenformaties en watergoden, waarmee de keurvorst zijn bezoekers in verrukking bracht. In de loop der eeuwen was het complex van 135 vierkante meter ernstig in verval geraakt. Alleen de buitenmuren stonden nog overeind toen Niki in 1998 werd gevraagd er opnieuw een betoverende ruimte van te maken. En dat deed ze!

Hoewel ze al ernstig ziek was – ze woonde voor haar gezondheid sinds 1994 in La Jolla in de Verenigde Staten – ontwierp ze een kunstwerk dat zijn weerga niet kent: schitterende glasmozaïeken en helder gekleurde polyester beelden bedekken de wanden van de grot van boven tot onder. De mozaïeken zijn niet vlak; de (ongeveer 15.000) mozaïekdelen zijn aangebracht op een ondergrond die golft en beweegt met de karakteristieke rondingen van Niki de Saint Phalle. Zo ontstaan er oneindige weerkaatsingen en spiegelingen in ‘Die Grotte’.

Het daglicht dat door de vensters naar binnen valt wordt duizendvoudig weerkaatst en met iedere stap die je zet, verandert de schittering. De prachtige, intense kleuren van de mozaïeken, van de beelden én van de bezoekers zelf verschijnen en verdwijnen in voortdurend andere patronen als je je beweegt door dit gebroken spiegelpaleis.

Zoals een goede barokruimte betaamt, is de ingang in het midden van de brede, symmetrische voorgevel. Je betreedt een achthoekige, bijna ronde, ruimte met een zuil in het midden. Het thema van deze ruimte is ‘Spiritualität’ en hier heerst een warme sfeer van goudgele en rode ‘vlammen’ die in langgerekte golven langs de zuil omhoog kruipen naar het gewelf en langs de wanden weer afdalen.

Aan de rechterkant is de ruimte ‘Nacht und Kosmos’. Diepblauw overheerst hier en overal fonkelt het licht dat door de kunstzinnige tralievensters naar binnen valt. In een fontein staat Ganesha, de hindoegod met de olifantskop, en in de blauwe diepte op de wanden en het plafond zweven talloze vrouwenfiguren die naar vallende sterren reiken.

Aan de linkerkant van ‘Spiritualität’ is een ruimte waar het daglicht letterlijk van de muren spat. Ongekleurd spiegelglas bedekt de wanden van deze ruimte en breekt het licht in duizenden facetten. ‘Tag und Leben’ is het thema hier. In de fontein staat ‘Die Herrenhäuser Nana’ en overal op de wanden duiken typische Niki-motieven op: slangen, een vrouwenhoofd, ogen, letters, bloemen.

‘Die Grotte’ is het laatste werk van Niki de Saint Phalle. Ze heeft het zelf nooit voltooid gezien; ze overleed op 21 mei 2002, een jaar voordat het kunstwerk werd geopend voor het publiek. Het is een geweldig slotakkoord van deze kunstenaar die in haar werk zoveel levensvreugde legde. Dit fonkelende, energieke, diepzinnige en vrolijke kunstwerk verwarmt het hart.

Van oktober 2019 tot maart 2020 geef ik vijf keer de lezing ‘ROND en ROND en ROND, over de wereld van Niki de Saint Phalle‘. Vijf zondagochtendlezingen in Museum Beelden aan Zee. Zie Agenda.