Demokratisering

In mijn vorige blog wierp ik de vraag op hoe Niki’s beeld van de Democratie eruit zou zien. Uit verzet tegen het tamelijk beperkte beeld met kortgerokte dame, dat kunstenaar Thom Puckey ons voorschotelt, opperde ik een aanstekelijk dansende, dikke Nana boven op een tafel. Eat your heart out, Thom!

Feit is dat Niki de Saint Phalle in haar werk streefde naar een democratisering van de kunst. Of ‘demokratisering’ met een k, volgens de ‘demokratiese’ schrijfwijze van de zestiger jaren. Niki wilde de kunst en het dagelijks leven dichter bij elkaar brengen, net als de andere leden van de in 1960 opgerichte kunstenaarsgroep ‘Nouveaux Réalistes’. Schilderijen van verf en doek hadden afgedaan, zij maakten kunstwerken van gewone, alledaagse gebruiksvoorwerpen, van oud ijzer of van spullen op de rommelmarkt.

Niki’s ‘schilderijen’ van die tijd bestonden uit gebruikte huishoudelijke artikelen, poppen, plastic bloemen, maskers en speelgoedwapens. De achterkant van de Hema en Blokker, zeg maar. Ze zette die voorwerpen vast in gips en voegde er kleine ballonnetjes met verf aan toe. Ook eieren en tomaten verstopte ze in het gips. Vervolgens maakte ze er een ‘Tir’ van; met een karabijn schoot ze op de smetteloos witte assemblages en de verf en het eierstruif spatten eroverheen en gaven het kleur.

Niet alleen zijzelf schoot, het publiek werd ook uitgenodigd te schieten en mee te werken aan de totstandkoming van de Tirs. Zo boorde Niki een heel nieuwe doelgroep aan van mensen die altijd het gevoel hadden dat kunst heel ver van hen af stond, maar die nu ontdekten dat deze gekke, wilde performances ook kunst waren. Je hoefde geen verstand te hebben van kunst, noch had je een kunstzinnige toelichting nodig om het te appreciëren, je mocht het gewoon leuk vinden. Je mocht erop schieten.

Met haar Nana’s bereikte Niki een soortgelijk effect. De reuzenNana ‘Hon’ uit 1966 was één groot pretpark. In het lichaam van deze grote liggende vrouw (28 meter lang, 9 meter breed, 6 meter hoog) werd het publiek getrakteerd op films, nepschilderijen en bewegende sculpturen in de buik, een melkbar en een planetarium in de borsten en vanaf de bolle buik een uitzicht op de rij wachtenden voor de ingang via de vagina.

Vanaf het eind van de zestiger jaren gaat Niki monumentale Nana’s maken in de openbare ruimte. Iedereen kan deze beelden bekijken en er iets van vinden. Kinderen weten de beelden zonder meer te waarderen; ze klauteren erop, leunen tegen de lekker ronde vormen en glijden erlangs naar beneden. En ook de opblaasbare Nana’s, die Niki in die tijd voor een paar tientjes op de markt bracht, doen een appèl op het kind in ons. De ludieke mens, weet je wel.

De soms felle discussies die door Niki’s kunst worden opgeroepen (‘Is dit nou kunst, of niet?’) zijn in feite een democratisch verschijnsel; mensen praten met elkaar over de kunst. Niki zei over zichzelf: ‘Ik ben een kunstenaar die met iedereen wil communiceren, met het publiek, met de mensen die op straat lopen. Daarom ben ik dol op publieke opdrachten. En ik heb het gevoel dat er iets in mijn werk is waar mensen echt op reageren, waar ze zich mee kunnen verbinden.’

Haar levenswerk is de Giardino dei Tarocchi in Italië. Twintig jaar heeft ze aan deze tuin gewerkt met een ‘kollektief’ waar alles door elkaar liep: geschoold, ongeschoold, mannen, vrouwen, homo’s, hetero’s, kunstenaars en ambachtslieden, het was kortom één grote werkfamilie.

Niki noemt de tuin ‘een dialoog tussen sculptuur en natuur, een plek om te dromen, een tuin van vreugde en fantasie, waar de mensen komen om te worden geïnspireerd, vermaakt, betoverd.’ Bezoekers betalen entree, maar Niki liet vastleggen dat elke eerste zaterdag van de maand de entree gratis is. Dat is de demokratisering van Niki de Saint Phalle, haar Nana Power to the People.

Nog vier keer geef ik de lezing ‘ROND en ROND en ROND, de wereld van Niki de Saint Phalle’ in museum Beelden aan Zee. De eerstvolgende is op zondag 24 november. Zie Agenda.

* Beeld uit de Arttube film ‘De vrolijke chaos van Dylaby‘