De winkel van de poëzie

In de Haagse binnenstad, in een onaanzienlijk straatje, is een winkel die poëzie verkoopt. Het is speelgoedwinkel Mascot, waar al 58 jaar Toon van Montfort achter de toonbank staat. Je stapt hier binnen in een wereld van tijdloos speelgoed: trekpoppetjes, hartverwarmende knuffeldieren of net-echte miniatuurdieren, poppenfornuisjes, ingenieuze bouwpakketten, stelten, vliegers, rammelaars en tuimelaars en ouderwetse houten dieren op wieltjes.

Speelgoedwinkelbaas Van Montfort bepaalt zelf wat er in de winkel komt. Hij kent al zijn poppen, bouwdozen en knuffeldieren én hij kent zijn klanten. Hij verkoopt geen poppen die praten, lopen of een plasje doen, maar ‘poppen die luisteren, want daar heeft een kind behoefte aan.’

Zelf een groot liefhebber van speelgoed, geeft Van Montfort graag advies aan klanten die in deze verlokkelijke wereld ronddwalen en even vergeten wat ze als cadeautje voor neefje X kwamen kopen omdat ze weer kind zijn geworden in deze winkel.

En werkelijk, Mascot maakt het spelende kind in je wakker. Het speelgoed heeft een ambachtelijk karakter; al spelend bouw je een droomwereld waarin alles kan; de dieren zijn je vrienden, je bakt heerlijke koekjes in de poppenoven, je bouwt een blokkenkasteel en vliegt hoog boven de mensen met je vlieger of zelfgebouwde vliegtuig. Het is kortom een winkel vol poëzie, de poëzie van speelgoed.

Volgens Panamarenko, de kunstenaar over wie ik in maart mijn lezing zal houden, is de poëzie van speelgoed de echte kunst. Speelgoed doet je dromen over vliegen, zweven, varen op of onder water en dat doen de uitvindingen van Panamarenko ook. Hij bouwde een zeppelin waarmee hij Brigitte Bardot wilde ontvoeren, hij bouwde een onderzeebootje om naar Nova Zembla te varen, en hij bouwde een vliegend tapijt, aangedreven door veertig propellers.

De kunstwerken van Panamarenko zijn eigenlijk grote stukken speelgoed, die hij ambachtelijk vervaardigde van simpele materialen; hout, papier, ijzerdraad, piepschuim. Zijn ‘tuigen’ zijn handgemaakt; de schroeven en (las)naden zijn duidelijk zichtbaar. Het oogt simpel; een kind kan de was doen, bij wijze van spreken.

Panamarenko speelde ook met de wetten van de fysica en mechanica. Zo ontwierp hij een loodzware machine; de Grote Plumbiet, met vier draaiende trommels met magneten. Door die beweging ontstond er een sterk magnetische veld waarop een metalen plaat kon zweven. Dit ‘speelgoed’ diende als basis voor zijn onderzoek naar ruimteschepen, die volgens hem zich voortbewogen op de magnetische velden in de ruimte; ‘de kosmische autostrades’.

Het grappige is dat ik in speelgoedwinkel Mascot ook ooit een magisch moment heb meegemaakt dankzij magnetische velden (en de oude tovenaar Van Montfort). Bij het afrekenen van een cadeautje liet hij me een metalen tolletje zien. Hij bracht het tussen duim en wijsvinger aan het draaien op een rubberen plaatje. Toen tilde hij het plaatje langzaam op en trok het voorzichtig onder het tolletje vandaan. Als een kleine ufo bleef het tolletje in de lucht hangen. Ik was verbluft!

Na enige tijd de betovering te hebben vastgehouden, onthulde de baas het geheim. Onder het tolletje op de toonbank lag een opengeslagen krant. Daaronder stond een magnetisch plaatje. Van Montfort haalde een schetsje tevoorschijn waarop hij precies de magnetische velden had aangegeven waarop het tolletje zweefde. Een soort tekening die Panamarenko ook maakte van zijn studies voor vliegende schotels. Bekijk hier het filmpje van het zwevende tolletje.

Helaas, die prachtige winkel van de poëzie, Mascot, sluit binnenkort voorgoed zijn deuren. Toon van Montfort gaat met pensioen. Als u nog iets van de magie van deze winkel wilt meemaken, spoed u dan naar de Korte Houtstraat in Den Haag. En kom dit voorjaar naar mijn lezing voor een heerlijke dosis poëzie van het speelgoed van Panamarenko.

De lezing ‘Los! Kunst en vliegwerk van Panamarenko’ is op 18 maart in Utrecht. Zie Agenda