De wereld is een borst

Krap tweeënhalve week na de laatste Niki-lezing geef ik op 10 maart opnieuw mijn Zadkine-lezing ‘Inside Ossip’, de lezing die ik vorig jaar in museum Beelden aan Zee heb gehouden. Het is een besloten lezing voor de Kunstclub Twenthe. Vorig jaar hebben ze mij benaderd, nadat kort daarvoor de expositie ‘Zadkine aan Zee’ was beëindigd.

Ik neem mijn publiek graag weer mee op een tocht ‘Inside Ossip’, maar het is toch even een omschakeling. Ossip Zadkine, die vooral bekend is door zijn gefragmenteerde en hoekige, “mannelijke” vormen, tegenover Niki de Saint Phalle, die met haar ronde, “vrouwelijke” vormen daar zo fel stelling tegen nam: ‘Ik hou van rond. Ik hou van rond, van curven, van golvingen. De wereld is rond, de wereld is een borst. Ik hou niet van rechte hoeken, die maken me bang. De rechte hoek wil me vermoorden, de rechte hoek is een moordenaar. De rechte hoek is een mes, de rechte hoek is de hel’, verklaart ze in 1980 strijdlustig.

Toch zijn de hoeken bij Zadkine niet scherp, maar meestal enigszins afgerond en soms zelfs ronduit rond. Zoals bijvoorbeeld in het ‘Tuinbeeld’ uit 1943-1944. Op de expositie in museum Beelden aan Zee lag daar een cementen versie van, in het Musée Zadkine in Parijs zag ik de bronzen versie (afbeelding boven dit blog). Deze liggende vrouwenfiguur houdt een viool tegen haar lichaam en de contour van de viool zet zich voort in haar prachtig ronde linkerborst. De vrouw en het instrument versmelten hier.

Dat versmelten van instrument en vrouw is een belangrijk principe van Zadkine. Er is een mooie anekdote, waarin Zadkine dit principe van versmelten uitlegt aan zijn studenten. De anekdote is opgetekend door Jan Wolkers, die in de vijftiger jaren een aantal lessen volgde in Zadkines atelier in Parijs. Wolkers beschrijft hoe op een dag er een model voor de klas zat; een naakte jonge vrouw, ‘roze als een anjer’, met een mandoline. De studenten doen hun uiterste best om hier zo goed mogelijk een beeld van te boetseren in de geest van Zadkine.

Dan komt Zadkine langs en hij vindt het niets. ‘Jullie hebben hebt het meisje en de mandoline geboetseerd als twee elementen die vreemd zijn aan elkaar’, zegt Zadkine. ‘Toch zijn ze uit dezelfde aard voortgekomen. Er moet altijd een liefdesverhouding zijn, een omhelzing, niet alleen tussen de kunstenaar en zijn werk, maar ook tussen de voorwerpen onderling die hij boetseert.’ In het ‘Tuinbeeld’ kan je zien hoe Zadkine die liefdesverhouding vormgeeft. De viool is een borst, vrouw en instrument worden één.

Deze anekdote vertel ik in mijn lezing ‘Inside Ossip’ en vorig jaar kwam er na afloop iemand naar me toe die zei dat er ín een viool ook werkelijk een structuur zit die een ronde vorm heeft. Deze gebogen structuur heeft als functie de klank te verbeteren.

Ik ben op zoek gegaan in het inwendige van de viool, maar ik kwam er geen cirkelvormige structuur tegen. Wel ontdekte ik de zogenoemde zangbalk, een balkje dat in de lengte van de viool of cello aan de binnenzijde van het bovenblad zit gelijmd. Het is een gewelfd houten balkje, dat als het ware met twee holle vleugels aan het bovenblad hangt.

Ik vraag met af of deze zangbalk voldoende golvend is om Niki van haar vijandbeeld af te helpen. Het is in ieder geval een mooi idee dat de klank van de viool verfraaid wordt door de golvende zangbalk. Zo zou je kunnen zeggen dat de klank in het binnenste van de gebroken vormen van het ‘Tuinbeeld’ wordt verfraaid door haar borst. De klank wordt ronder, de wereld wordt mooier, de wereld is een borst. Niki meets Ossip.