De ravelen

Toen ik op 30 maart het blog Maartse magie op mijn Man-van-Taalfacebookpagina zette, gebeurde er iets opmerkelijks. Onbedoeld kreeg ik een verhaal aangereikt door een facebook-algoritme. In het venster Foto’s had het algoritme een aantal eerder door mij gepubliceerde foto’s bij elkaar geplaatst. De foto van Roger Raveels schilderij Maartse magie werd gevolgd door twee privéfoto’s en opeens ontdekte ik een samenhang tussen die foto’s en het artistieke werk van Roger Raveel.

Naast de foto van Raveels schilderij – een van bruin naar groen verlopend landschap met een oogverblindend wit vierkant erin – stond de selfie die ik begin maart gemaakt had toen ik eindelijk weer naar de kapper was geweest. Daarnaast stond een foto van mijn moeder in haar kas. Die foto plaatste ik eind februari toen ze, in lockdown, haar negentigste verjaardag vierde.

Mogelijk had het algoritme de foto’s geselecteerd op het criterium ‘vierkant’, een vorm die in alle drie de foto’s duidelijk zichtbaar is. Bij Raveel openbaart zich in de vierkanten het spirituele karakter van zijn werk, zoals ik in mijn blog Maartse magie uiteenzet. Zijn vierkanten zijn ‘ravelen’, openingen naar een andere verdieping. Opeens kregen de privéfoto’s, die waarschijnlijk puur op vormcriteria waren geselecteerd, ook een gelaagde, spirituele betekenis omdat ze hier bij Raveels werk stonden.

Om met die foto van mijn moeder te beginnen. Ze staat hier in haar kas en kijkt uit over de tuin. Het licht van het raam valt over haar heen en achter haar zijn de vierkante schappen te zien voor het tuinmateriaal. Dit beeld, in deze context, riep bij mij associaties op met Raveels zeefdruk uit 1999 Kijken in de leegte. We zien Roger Raveel zelf en profil, die voor een groot vierkant staat. Een typisch Raveel-vierkant dat een opening, een uitzicht, biedt naar een andere werkelijkheid. Raveel noemt het ‘de leegte’.

Mijn moeder kijkt gewoon naar haar tuin, maar toch; ik voel verwantschap tussen de twee beelden. Raveel beeldde vaak zijn vader af die heel down-to-earth in de tuin aan het klussen is. Die herkenbare down-to-earthwerkelijkheid van de vader is bij Raveel de voedingsbodem van het surrealistische, het spirituele dat zich openbaart in de stralende vierkanten.

De andere door het facebookalgoritme geselecteerde foto is een selfie die ik maakte toen ik na drie maanden weer naar de kapper was geweest. Achter mij hangt aan een wand met vierkante tegeltjes een rechthoekige spiegel die mijn achterhoofd laat zien. Daarboven brandt een lampje met fel, wit licht. Dit beeld, een zelfportret met een spiegel die achter mij hangt, roept associaties op met Raveels schilderij uit 2002 Zelfbeschouwing. Hij zit voor een ‘raveel’ en kijkt ons aan. Maar in zijn gezicht zit een vierkante spiegel.

Hoewel mijn selfie bedoeld was als grap (het bijschrift bij deze foto was ‘Dat achterhoofd herken ik weer’), zou je er nu hij in gezelschap is van Raveels gelaagde werk toch een diepere betekenis in kunnen zien; zelfbeschouwing met je achterhoofd naar de spiegel.

Het is verrassend dat de kunstmatige intelligentie van een facebookalgoritme bij mij kunstzinnige intuïtie oproept, waardoor ik in gewone kiekjes uit mijn dagelijks leven een diepere betekenis kan zien. Of misschien is het helemaal niet zo verrassend als je bedenkt dat ik in een Roger Raveelsfeer verkeer. Raveel weet in zijn schilderijen met een kunstmatige ingreep – de vierkante ravelen – opeens een toegang naar de diepere betekenis van het gewone dagelijkse leven te openen. Voilà.