De menselijke maat

Over de Britse beeldend kunstenaar Antony Gormley heb ik al eerder geschreven. In zijn werk word ik getroffen door het universele fenomeen van hoe het (mijn) menselijk(e) lichaam zich in de ruimte bevindt. In museum Voorlinden is nu van hem de expositie Ground te zien. Of beter: te ervaren.

Gormley neemt zijn eigen lichaam als uitgangspunt. Dat is volgens hem de enige zekerheid die we hebben; ons lichaam dat zich in de ruimte bevindt. Hij noemt het lichaam ‘de grondwaarde’. Bij museum Voorlinden komen we in de tuin en in de bossen rond het museum gietijzeren beelden tegen uit de serie Critical Mass II, afgietsels van Antony Gormleys lichaam. Deze oermenselijke vorm neemt houdingen aan die emoties zouden kunnen uitdrukken.

Het bijzondere is dat de emotie die je ervaart afhankelijk is van hoe het lichaam is opgesteld. Zo is er een rechtopstaande figuur die het hoofd laat hangen. Hij staat met zijn voeten in het water en roept een gevoel van droefheid op.  Even verderop ligt dezelfde gedaante voorover op het gras. Hij rust slechts op zijn tenen en op zijn hoofd en nu gaat er iets weerbarstigs van uit. Nog iets verder maakt dezelfde vorm een acrobatische ‘handstand’; met de armen tegen het lijf gedrukt en de voeten omhoog staat het lichaam recht overeind, alleen leunend op de nek en het achterhoofd.

De grootste verrassing van de expositie Ground is te vinden in de zalen van het museum. Daar ervaart de bezoeker zelf hoe het eigen lichaam zich verhoudt tot de ruimte. Dat begint al in de eerste zaal met het kunstwerk Co-ordinate VII. De zaal lijkt leeg, op twee dunne metalen strips na, die als een X- en Y-as de ruimte in het midden doorsnijden. De ruimte wordt als het ware verdeeld in vier kwadranten. Als je de horizontale as nadert om eronderdoor te lopen naar de volgende zaal, krijg je een wonderlijke gewaarwording; de twee ‘lijnen’ raken elkaar helemaal niet! De ‘X-as’ ligt een eind voor de ‘Y-as’. Deze gewaarwording is een fysiek gevoel, een schok of een bons alsof je tegen een glazen wand stoot.

Verderop beland je in de fenomenale ruimte met het kunstwerk Clearing VIII. Een reusachtige rol van een dunne aluminium strip is hier ‘uit elkaar gevallen’ in de ruimte. Van plafond tot vloer, van zijwand tot zijwand lopen kris-kras grote hoepels van aluminium door de zaal, waardoor een vrije doorgang onmogelijk is. De bezoeker moet zijn weg in deze wirwar zoeken door zich in allerlei richtingen te bewegen. Bukkend, met hoge stappen over de kabel heen stappend, voorzichtig je voeten tussen de obstakels plaatsend en tegelijk om je hoofd denken; bewegen in deze ruimte wordt een heel bewuste exercitie.

Een combinatie van de lichamelijke sensaties van Clearing en Co-ordinate staat de bezoeker te wachten in Breathing Room III. Hier betreed je een helverlichte ruimte met grote, open kubussen die in elkaar grijpen. De kubussen zijn alleen met witte ribben aangegeven. Plotseling gaat het licht uit en in het aardedonker lichten de ribben fluorescerend op. Er is geen voor en achter meer, er is alleen een fascinerend lijnenspel van horizontale en verticale lijnen met talloze verdwijnpunten. Als zwarte gedaantes dwalen de bezoekers door dit labyrint.

Antony Gormley biedt met deze expositie Ground fascinerende fysieke ervaringen. Elke bezoeker kan zijn menselijke maat aan den lijve ervaren; de ‘grond’ van het eigen lichaam in de ruimte.