Coming Together

 

Een van de laatste monumentale kunstwerken die Niki de Saint Phalle vlak voor haar dood nog heeft voltooid staat in Californië. Het is de 12-meter hoge, open sculptuur ‘Coming Together’, die ze maakte voor het Convention Center, het Congresgebouw van San Diego.

Twee halve gezichten komen in dit beeld samen en vormen één gezicht. De ene gezichtshelft heeft lang haar en de andere kort haar. Het langharige gezicht bestaat uit golvende, vloeiende lijnen, in het kortharige gezicht zijn de lijnen hoekig en hard. Aan voorzijde is het langharige gezicht gekleurd en het kortharige zwart-wit, aan de achterzijde is het andersom.

Het beeld werd onthuld in oktober 2001, kort voor haar 71^e verjaardag. Twee maanden later werd Niki opgenomen met ernstige ademhalingsmoeilijkheden vanwege haar longemfyseem en ze overleed in mei 2002.

Het thema van een figuur met twee gezichten komt vaker voor in haar werk. Ze drukt daarmee twee tegenpolen uit, twee zielen die in één borst woeden. Al in 1963 maakt ze een tekening van zo’n dualistische figuur, getiteld ‘De Vrouwen’. In deze periode is ze net begonnen met de performances van haar ‘Tirs’, de schietschilderijen waarmee ze op een radicale manier afrekende met de patriarchale instituties die haar – en alle andere vrouwen – onderdrukten.

In de tekening ‘De Vrouwen’ staan in de gezichtshelften allerlei teksten. Aan de kortharige kant staat:

‘Ik ben bang/Ik ben boos/Ik ben koud/Ik ben bezeten/Ik ben wreed/Ik ben slecht/Ik ben een steen/Ik zal branden in de hel. HELP!/Ik wil alles/Ik haat mezelf/Ik ben de gevangenis/Ik ben niets waard/Ik ben de boze, slechte heks/PAS OP DOOD’

Aan de langharige kant staat:

‘Ik ben de ster/Ik ben het kind/Ik ben de aanbidder/Ik ben het vuur/Ik ben het water/Ik ben de aarde/Ik ben de wederopstanding/Ik ben de liefhebbende/Ik ben de vreugde/Ik ben de kleur/Ik ben de vorm/Ik ben de schepper/Ik ben de boodschap/EEUWIG LEVEN’

In 1993, dertig jaar en vele Nana’s later, maakt Niki de tekening ‘Demie Homme Demie Femme’. ‘Demie’ met ‘ie’ is een niet-bestaand woord, maar misschien heeft Niki opzettelijk deze ‘vrouwelijke vorm’ van het woord ‘demi’ gebruikt. We zien weer een hoofd met twee verschillende gezichtshelften; de ene zijde is blank en heeft lang haar, de andere is zwart, met kort, blond haar.

Deze figuur heeft ook een lichaam, dat gevuld is met allerlei tegengestelde beelden, die om een cirkel heendraaien. Aan de ‘zwarte’ kant zien we met de klok mee: een kameel, vraagtekens, een vuurvogel, pyramiden, een vis met een schildpaddenkop, een oase en een gele fallus. Onderaan begint dan de andere helft met een ovale vorm, gevuld met figuren (een springende Nana, een spelend kind, een man in pak, een witte mens). Dan volgen: een rivier, bloemen, tenten, zon, maan en sterren, een koe en een levensboom. Half man, half vrouw.

En dan in 2001, een jaar voor haar dood, maakt Niki het enorme dualistische hoofd ‘Coming Together’. Over deze sculptuur zegt ze: ‘Het is het beeld van één persoon in al zijn of haar grootsheid en vreugde, uitgedrukt door het heldergekleurde glas dat schittert in de zon. Ik laat ook het duistere beeld van het zelf zien in de grijze en zwarte kleuren. Er is de vrouwelijke kant met het lange haar en de mannelijke kant. Het is het samenkomen, de integratie van het zelf. Het is een westerse interpretatie van Yin en Yang.
De openingen in het hoofd bieden uitzicht op de Natuur en de zee, een weergave van het bewustzijn van onze omgeving. De spiegels geven een gevoel van eeuwige beweging, als een rad van fortuin. Elk tijdstip van de dag wordt erin weerspiegeld. Zonsondergang, zonsopgang.
Deze sculptuur verbeeldt ook mijn eigen strijd om de verschillende kanten van mijn persoonlijkheid samen te voegen. Dat is een uitdaging die we allemaal kennen.’

Een mooie gedachte van Niki de Saint Phalle, die in hetzelfde jaar 2001 ook nog de dualistische tekening maakte: ‘La mort n’existe pas. Life is eternal’. De tekening is te zien op de expositie ‘Niki de Saint Phalle aan Zee’.

De gedachte van de grote sculptuur ‘Coming Together’ lijkt me ook een mooi voornemen voor het nieuwe jaar – met twee 20’s een dualistisch jaar; wit en zwart, mannelijk en vrouwelijk, zonsopgang en zonsondergang. Het voornemen ernaar te streven de twee polen die onvermijdelijk bij het leven horen te laten samenkomen.

Ik wens u voor 2020 een goede coming together.

 

De eerstvolgende lezingen ‘ROND en ROND en ROND, de wereld van Niki de Saint Phalle’  zijn op zondag 12 januari 2020 in De Beeldhouwwerkplaats in Den Haag. En op vrijdag 17 januari voor de Zwolse kunstvrienden in Zwolle.
In museum Beelden aan Zee geef ik de lezing weer op 26 januari en 23 februari.

Raadpleeg voor alle informatie en reserveringen de Agenda.