Ook dit jaar volg ik weer met veel belangstelling de webcams van Vogelbescherming in de Beleef-de-Lente-campagne. Ik ben niet zo’n liefhebber van de naam van deze campagne – de lente ‘beleven’ versterkt het idee van de natuur als één groot attractiepark – maar ik ben wel een groot liefhebber van vogels. Ik heb er al vaak over geschreven; vogels hebben mijn hart. En dankzij de vele BeleefdeLente-webcams kan ik hun authentieke gedrag rond de voortplanting van nabij volgen.

Hoewel ik niet zo voor een antropocentrische benadering van vogels ben met termen als ‘liefdesleven’, ‘Pa en Ma Ooievaar’ en vogels die elkaar ‘knuffelen’, ben ik toch erg onder de indruk van de toewijding, de volharding en de zorgvuldigheid waarmee vogels werken aan het bewerkstelligen van nageslacht. Weer of geen weer; de vogels bouwen aan hun nest, broeden op de eieren en slepen voedsel aan voor de onverzadigbare jongen.

Indrukwekkend is de Zeearend in zijn nest hoog in de zwiepende boom in de voorjaarstorm. Wat een kop, wat een snavel! Het enorme nest, gebouwd met dikke, levende takken, vormt een diepe kom die de jonge Zeearenden bescherming biedt tegen de ijzige voorjaarsstormen die over het land trekken.

Er zijn prachtige beelden van de Visarend die in de Biesbosch broedt. Met hand en tand verdedigt het stel het nest tegen indringers als de Nijlgans en Canadese gans, die ook wel een oogje hebben op deze nestplaats. Ook de Aalscholver, die in hetzelfde gebied vist als de Visarenden en dus een voedselconcurrent is, wordt fel verjaagd. Maar als het eerste ei is gelegd is deze vogel verrassend gevoelig. Behoedzaam, met de vervaarlijke klauwen naar binnen gekeerd, lopen de Visarenden ‘op hun knokkels’ op het nest om het ei niet te beschadigen.

De uilen zijn weer op een andere manier indrukwekkend. En grappig. De Oehoes broeden in een hooischuur boven op een houten kast, een voormalige bedstee. Hoe groot deze uilensoort is, zie je pas als ze met een konijn als prooi binnen komen. Als een klein ‘muisje’ bungelt de prooi in hun snavel.

Op hun krachtige poten bewegen de Oehoes traag en gelijkmatig door het nest. De kleinste uilensoort, de Steenuil, is veel vinniger en beweeglijker. Als de nestkast belaagd wordt door Kauwen, duikt de Steenuil als een schicht uit het niets neer en verjaagt de volkomen verraste indringers.

Hoog boven het Noord-Brabantse land broeden de Slechtvalken in een nestkast op 127,7 meter hoogte in een zendtoren. Deze roofvogel vangt vogels in de vlucht. Het is de snelste jager ter wereld; in een stootduik behaalt de Slechtvalk snelheden van meer dan 380 kilometer per uur. Het zijn zeer toegewijde ouders; zowel de man als de vrouw voeren de jongen kleine hapjes van de aangevoerde prooien.

De Kauwen, die vaak opduiken als irritante nieuwsgierige aagjes bij andere nestkasten, hebben een nest dat past bij hun lawaaierige aard. Een schijnbaar achteloos op elkaar gesmeten hoop takken met in de hoek een broedplek met wat zachtere materialen, zoals gras en pluizig materiaal. De rolverdeling is duidelijk; de vrouw broedt en de man doet de bewaking en draagt voedsel aan en nestmateriaal. Heel verrassend was het beeld van de man die thuiskomt met een klontje aarde. Hij verpulvert het over haar heen en geeft haar een zandbad door het met zijn snavel in haar veren te masseren.

Natuurlijk zijn er ook de harde kanten van het vogelleven. Een kuiken dat achterblijft in de groei en sterft, roofdieren die het gemunt hebben op eieren of kuikens, of een vreemde vogelman die het nest binnendringt en gewelddadig paart met de vrouw. En wat te denken van al die muizen en konijnen die niet meer thuis komen in hun nest van hongerige jongen? Het is geen zoetsappige idylle, de vogellente, maar wel een indrukwekkende en bij tijd en wijle ontroerende uiting van levenskracht. Ik zie het graag.

Als u dit leest ben ik net aangekomen voor een korte voorjaarsvakantie in mijn favoriete hotel in het landelijke Diever in Drenthe. Ik kom hier graag; het Landhotel ligt net buiten het dorp, honderd meter voorbij hunebed nummer D52. De natuur is hier schitterend, het is een oud essenlandschap met prachtige coulissen waartussen zich telkens nieuwe vergezichten openen. De lichte glooiingen in het veld nemen een loopje met je gevoel voor diepte. In de uitgestrekte bossen wordt de rust alleen verstoord wordt door vogelgezang en het knerpen van de schelpenpaden onder je fietsbanden.

Diever is ook het dorp met de traditie van de Shakespearevoorstellingen, die elke zomer in het openluchttheater worden opgevoerd, en waar het hele dorp aan meewerkt. De voorstellingen trekken altijd een groot publiek dat graag op de harde, houten banken plaatsneemt voor een betoverende avond Shakespeare in het bos.

Ook ik heb een aantal van die voorstellingen bezocht en bij de opvoering van Shakespeares snedige komedie De Vrolijke Vrouwtjes van Windsor heb ik mijn grote liefde gevonden. Op 18 augustus 1979 – we waren allebei nog student in Groningen – bezochten we samen die voorstelling en of het nu door de bekoring van de carnavalspruiken en dito hoedjes kwam of door het heerlijke, onopgesmukte openluchttheater op een zomeravond, we werden een stel. Sinds die tijd is 18 augustus ‘onze dag’ en 28 jaar later werd het onze trouwdag.

In een eerder blog heb ik Diever al eens bezongen met het prachtige lied dat Schubert schreef voor de lieflijke Sylvia, een personage uit Shakespeares The two Gentlemen of Verona. Nu bezing ik het dorp en de omgeving met de soothing vocals van Ella Fitzgerald in het lied April in Paris. Vervang het woord Paris door Diever en je hebt mijn gevoel bij het verblijf hier.

De chestnuts (kastanjes) staan nog niet in bloei, daar was het voorjaar tot nog toe te koud voor, maar de sleedoornhagen die overal de wegen omzomen staan in hun volle witte pracht te bloeien. Vogels, daar komen we voor! We gaan eropuit met de fiets. Zouden we de Wielewaal al horen? De Koekoek? Zouden we al een glimp opvangen van de Kraanvogels die hier in de buurt broeden?

Er zullen niet veel ‘Holiday tables under the trees’ staan, maar we hebben bij de hotelkamer een eigen terrasje waar we kunnen zitten en uitkijken over de weide met schapen en lammetjes. Zouden we de Kwikstaarten weer zien, die met fladderige uitvalsvluchten insectjes vangen tussen de schapen? Zou op het dak de Gekraagde Roodstaart zijn ratelende liedje weer laten horen? Wie weet zien we in de tuin de eekhoorn weer scharrelen met zijn fenomenale pluimstaart.

Ja, April in Diever, this is a feeling/ No one can ever reprise zoals Ella Fitzgerald zingt. Het is een gevoel dat niemand kan overdoen. Het is er iedere keer weer en het is iedere keer weer nieuw:

April in Diever, chestnuts in blossom
Holiday tables under the trees
April in Diever, this is a feeling
No one can ever reprise

I never knew the charm of spring
never met it face to face
I never knew my heart could sing
never missed a warm embrace

Till April in Diever
Whom can I run to?
What have you done to my heart?

Als het voorjaar zich zo licht en zacht aandient als het de afgelopen weken al een paar keer heeft gedaan, dan geeft dat een speciaal gevoel. Het zonlicht is zachter dan in de winter. Omdat de bomen nog kaal zijn, vloeit het licht ongefilterd uit over de bosgrond. De wereld gaat weer open.

Hoewel er nog wel stadsgedruis doordringt in het bos, overheerst de stralende stilte. Een stilte die wordt geaccentueerd door de geluiden van het bos. Zwaar zoemend trekken hommels voorbij. Spechten laten hun welluidende roffels horen. Het echoënde vogelkoor van mezen, vinken, winterkoninkjes, roodborstjes en zanglijsters geeft een gevoel van lichtheid en ruimte. Ik loop met ingehouden adem, gespitste oren en wijd open ogen door het bos.

Elk voorjaar komen in de zonovergoten bosgrond weer de voorjaarsbloeiers tevoorschijn. Telkens als ik een net-ontloken soort zie, voelt dat als een weerzien; daar is hij weer! De eerste ‘oude bekende’ die opduikt, is het Speenkruid, een mooi boterbloem-geel bloempje dat voortkomt uit een bolletje in de vorm van een speen. De kleine, stralend gouden sterretjes van het Speenkruid bespikkelen slootkanten en de groene bedjes onder de bomen.

Vrijwel tegelijkertijd duikt het Klein Hoefblad op, ook vaak aan slootkanten of op grond die recentelijk is omgewoeld. De fris-gele bloem barst open uit een sterke bolle knop en wordt pas na de bloei gevolgd door een bladerkrans. Er is een mooi Engels gedichtje over de gedecideerdheid waarmee het plantje zich in het voorjaar kenbaar maakt:

The winds of March are keen and cold
I fear them not, for I am bold.
I wait not for my leaves to grow:
They follow after: they are slow.
My yellow blooms are brave and bright;
I greet the spring with all my might.

In parken komen de stinsenplantjes tevoorschijn, zoals de verrukkelijk blauwe Sterhyacint. Ook dit is een bolgewas, dat, eenmaal aangeplant, makkelijk verwildert en zich als een van de eerste blauwe bloeiers manifesteert. Nog even en hij wordt naar de blauwe kroon gestoten door het ontroerende Maarts viooltje. Een ontwapenend bloempje dat volgens Shakespeare symbool staat voor bescheidenheid en zelfbeheersing.

Het mooiste weerzien is voor mij dat met de Bosanemoon. De eerste bloempjes heb ik al gezien, rillend in de maartse kou. Maar als het weer wat zonniger wordt, bedekt dit plantje de bosgrond met tapijten van tere witte bloemen met gele hartjes, gedragen door fraai gevederde groene bladeren, die zachtjes staan te wuiven in de voorjaarswind.

Het grappige is dat een kunstwerk van Hans Arp, dat ik onlangs weer tegenkwam, een heel nieuw licht werpt op dit heuglijke weerzien met de bloemen. Het kunstwerk, een bronzen sculptuur uit 1958, heet Mens door een bloem gezien. Ik realiseerde me dat het niet alleen zo is dat ík de bloemen weer zie; de bloemen zien ook míj weer. Wat een mooie gedachte! De bloemen zijn ontwaakt uit hun winterslaap en ik ook. En in het bos treffen we elkaar.

Let op: Zowel de lezing Arps Fluïdum als de museumlezing Mee naar huis is nog niet van de baan. Ik popel om u die lezingen weer aan te bieden en zodra de coronaregels voor groepsbijeenkomsten worden versoepeld zal ik bekend maken waar en wanneer de lezingen plaatsvinden. Tot die tijd ben ik een Maarts viooltje.

Vogels hebben mijn hart. In onze trouwringen hebben we laten graveren Hebban olla vogala. Dat zijn de eerste drie woorden van een van de oudste liefdesgedichten uit het Nederlandse taalgebied, ooit in de kantlijn van een manuscript neergekrabbeld door een monnik die misschien zijn pen (een ganzeveer?) wilde proberen.

Het liefdesgedichtje uit de elfde eeuw gaat zo:

Hebban olla uogala nestas hagunnan
hinase hi(c) (a)nda thu
uuat unbidan uue nu
Dat betekent:
Alle vogels zijn nesten begonnen,
behalve ik en jij.
Waar wachten we nog op?

Ik schrijf graag over vogels en de ontroering die ze bij me oproepen. Bijvoorbeeld in het blog Gevederd dat is opgenomen in mijn boek Tot de verbeelding. Vogels zijn zo mooi zichzelf en ze zijn overal om ons heen. Je kunt ze altijd en overal waarnemen.

Elk jaar organiseert Vogelbescherming in januari de landelijke Tuinvogeltelling en ik ben een fervent teller. De Tuinvogeltelling is heel simpel; gedurende een half uur tel je per soort de vogels die zich in de tuin of op je balkon vertonen: 3 Pimpelmezen, 4 Koolmezen, 1 Roodborst, 2 Tortelduiven en 1 Vlaamse gaai. Bijvoorbeeld.

Het is een erg leuk evenement waaraan je bij wijze van spreken vanuit je luie stoel voor het raam kan deelnemen. Er is een handige app, waarmee je de vogels kunt herkennen en waarop je de telling noteert die je rechtstreeks naar Vogelbescherming stuurt. En hoe meer tellingen Vogelbescherming binnenkrijgt, hoe betrouwbaarder ze de stand van zaken van de vogelpopulaties in beeld kunnen brengen.

Dus tel mee! Het is puur plezier te kijken naar al die vogels, die in deze zachte winter het voorjaar al in de kop hebben. Op mijn balkon nemen de prachtig blauwe Pimpelmeesjes, met hun zilveren liedje, het al op tegen hun grote neven de Koolmezen, die met vertoon van hun macho-stropdassen de vrouwtjes proberen te lokken naar de nestkast.

Ook de Roodborst brengt geregeld een bezoek aan mijn balkon om een graantje mee te pikken van het vogelzaad dat de mezen hebben gemorst. Een enkele keer vereert de Grote bonte specht ons met een bezoek en onderwerpt hij de voedersilo (die in een kooi zit waar alleen kleine vogeltjes in en uit kunnen) aan een nader onderzoek. Met enig gehak krijgt hij er nog een stukje pinda uit ook.

Ik hoor al veel Zanglijsters zingen, een vogel die u zeker in uw tuin kunt zien. Zanglijsters zingen korte melodietjes die ze vaak twee of drie keer herhalen. In het tv-programma Vroege vogels werd de zang van de lijster eens omschreven als iemand die zijn kinderen roept: ‘Marietje, Marietje, Marietje!’ ‘Piehiet! Piehiet! Piehiet!’

Als u een schuurtje in uw tuin heeft waar water op het dak staat, heeft u misschien het geluk een Grote gele kwikstaart te tellen. Deze beauty – met de energiek kwikkende staart – is vaak te zien langs de waterkant waar hij zijn kostje van insecten en kleine waterdiertjes bij elkaar scharrelt.

Doe mee aan de jaarlijkse tuinvogeltelling van Vogelbescherming. De telling vindt vandaag en morgen plaats (30 januari en 31 januari). Het is heel erg leuk om in de tuin of op het balkon de vogels te observeren die zo heerlijk vogel zijn. Tel uw zegeningen!

Alle foto’s bij dit blog zijn van Berend van Dooren, mijn ‘olla vogala’.