Bloemlezing

In het televisieprogramma ‘Vroege Vogels’ was afgelopen week een verborgen schat uit museum Naturalis te zien: het Syriëboek oftewel het Rauwolf-herbarium uit 1574. Leonard Rauwolf was een botanicus die in de zestiende eeuw een reis maakte door het Midden-Oosten en daar medicinale planten verzamelde. Met grote precisie droogde en prepareerde hij de planten en plakte ze op kunstzinnige wijze in een groot boek.

Het resultaat is een tien kilo wegend herbarium, waarbij elke bladzij een lust voor het oog is. Wat een prachtige composities maakte Rauwolf van zijn preparaten! De vormen van de bladeren, de bloemen, de wortels, de zaaddoosjes, de stekels en alle andere uitsteeksels zijn zo gerangschikt dat er kleine stillevens ontstaan in kwetsbare tinten groen, geel, bruin en zwart.

In de zestiende eeuw nam de belangstelling voor botanie een hoge vlucht. Onlangs kocht ik in de Hortus Amsterdam een weelderig geïllustreerd boek getiteld: Botanical Shakespeare, an Illustrated Compendium of All the Flowers, Fruits, Herbs, Trees, Seeds, and Grasses Cited by the World’s Greatest Playwright. Shakespeare, die leefde rond 1600, gebruikt veelvuldig planten in zijn stukken; volgens Gerit Quealy, de samensteller van dit boek, zo’n 175 keer. Die passages met verwijzingen naar planten zijn hier samengebracht en voorzien van prachtige illustraties door kunstenares Sumié Hasegawa-Collins.

Het is heerlijk bladeren in deze bloemlezing uit Shakespeares werk. De verfijnde afbeeldingen zijn oogstrelend en bij elk citaat staat nauwkeurig waar het is te vinden. De beelden brengen Shakespeares bloemmetaforen tot leven. Zoals de pomegranate, de granaatappel, symbool van seks en vruchtbaarheid, die door Julia wordt genoemd in een poging Romeo zo lang mogelijk bij zich te houden tijdens een nachtelijke ontmoeting.

It was the nightingale and not the lark,

That pearced the fearful hollow of thine ear;

Nightly she sings on yon pomegranate tree.

(Het was de nachtegaal en niet de leeuwerik,

Die doordrong in de angstige holte van je oor;

Zij zingt ’s nachts op gindse granaatappelboom.)

Of feeënkoningin Titania uit ‘Een Midzomernachtsdroom’, die haar geliefde, de wever Spoel met een ezelskop, in haar armen in slaap wil wiegen als een honeysuckle of woodbine, een kamperfoelie.

Sleep thou, and I will wind thee in my arms.

So doth the woodbine,

The sweet honeysuckle

Gently entwist; the female ivy so

Enrings the barky fingers of the elm.

(Slaap nu maar, en ik zal mijn armen om je heen slaan.

Zoals de wilde kamperfoelie,

zich zachtjes met de zoete kamperfoelie vervlecht;

zo omringt de vrouwelijke klimop de knoestige vingers van de iep.)

Shakespeares personages die door verdriet tot waanzin worden gedreven, tooien zich vaak met wonderlijke bloemenkransen vol symboliek. Ophelia, de kwetsbare jonge geliefde van Hamlet, loopt haar verdrinkingsdood tegemoet, met slingers van

Crow-flowers, nettles, daisies and long-purples,

That liberal shephers give a grosser name,

But our cold maids do dead-men’s fingers call.

(Koekoeksbloemen, brandnetels, madeliefjes en aronskelken

Waar vrijpostige herders vaak een grovere naam aan geven,

Maar die door onze koude meiden dodemansvingers worden genoemd.)

En Koning Lear, die zijn verstand verliest als hij zijn rijk moet verdelen onder zijn dochters, loopt luid zingend rond met een kroon die voor een groot deel uit giftige planten bestaat:

Rank fumiter or furrow weeds,

With burdocks, hemlock, nettles, cuckoo-flowers,

Darnel and all the idle weeds that grow in our sustaining corn.

(Weelderige duivenkervel of onkruid,

Met klissen, gevlekte scheerling, brandnetels, pinksterbloemen,

Moederkoorn en al dat nutteloze kruid dat in ons voedende graan groeit.)

In deze ‘Botanical Shakespeare’ zijn de planten, onkruiden, grassen en vruchten niet alleen mooi afgebeeld, maar ook voorzien van toelichtingen over hun symboliek. De toch al bloemrijke taal van Shakespeare gaat zo nog meer voor je leven.

Kunst, natuur en taal komen in dit boek op een prachtige manier samen. Misschien een idee voor uw verlanglijstje?

Afbeeldingen uit: Botanical Shakespeare, an Illustrated Compendium of All the Flowers, Fruits, Herbs, Trees, Seeds, and Grasses Cited by the World’s Greatest Playwright. Publisher: HarperCollins, ISBN 978-0-06-246989-2