Belgische humor

Of de Belgen meer gevoel voor humor hebben dan ‘den Ollanders’ weet ik niet, maar de humor van onze zuiderburen is wel een stuk absurdistischer dan de onze. De Belgische humor stopt niet bij het nog-net-voorstelbare, maar gaat veel verder door in de domeinen van het ongerijmde. Een mooi voorbeeld van die grenzeloos absurdistische humor was het televisieprogramma Het Peulengaleis, dat van 1999 tot 2005 op Canvas werd uitgezonden.

Vast onderdeel van het programma was het duo Yvonne & Yvette, gespeeld door Bart Peeters en Hugo Matthysen met kopstemmetjes en malle pruiken op. De sketch opende steevast met een van de twee acteurs, om het even welke van de twee, die zegt: ‘Zeg Yvonne’, waarop de ander zegt ‘Ja Yvette’ en er zich een bizarre dialoog ontspint over alledaagse onderwerpen (het volgen van een dieet, de inbraak bij een nicht, het uiterlijk van een bekende politicus). Een van de idiootste sketches was wel Toffe sakosj, waarin de dames spreken over een nieuwe sakosj (= tas) en wat je er allemaal mee kunt doen.

Ik ben een paar dagen in Antwerpen om me te verdiepen in het werk van beeldend kunstenaar Panamarenko (1940-2019), die met een flinke dosis Belgische humor een heel oeuvre ontwikkelde van vliegende, rollende, zwemmende en hink-stap-springende wezens en voertuigen. Op het programma van mijn excursie staat onder andere een bezoek aan het Panamarenkohuis; het woonhuis annex atelier waar de kunstenaar al zijn bizarre plannen ontwikkelde.

Bij het schrijven van dit blog heb ik het Panamarenkohuis nog niet bezocht, maar ik heb al wel door de stad gedwaald waar ik op veel plaatsen op Belgische humor stuitte. Er zijn kroegen met leuke namen zoals De 2 Bompa’s (= opa’s) of Parijs is nog ver (een gevleugelde uitspraak uit de Tour de France). In een boekwinkel trof ik ansichtkaarten aan met uitspraken in plat Antwerps, waarvan één luidde: ’tis in de sjakos’, wat zoveel wil zeggen als ‘Het is voor elkaar’. En in het chique winkeldistrict rond de Bourlaschouwburg wemelde het in de etalages van de peperdure sjakossen.

Panamarenko was geobsedeerd door alles wat bewoog of dat in principe zou kunnen. Hij ontwierp talloze vliegende ‘tuigen’, variërend van grote zeppelin-achtige vliegtuigen tot rugzakjes met propellors voor privégebruik. Op het ‘Panamarenkoplein’ in Antwerpen-Zuid werd een jaar na zijn dood de Bing II onthuld, een vliegende schotel, die zo uit een sciencefiction verhaal afkomstig lijkt te zijn.

Ook watervoertuigen ontwierp Panamarenko, zoals een onderzeeërtje voor een reis naar Nova Zembla en watervoertuigje Donnariet, een kruising tussen een helikopter en een walvis. De tewaterlating van de Donnariet in 2003 is vastgelegd in een serie foto’s en laat zich lezen als een strip, ook zo’n specifieke uiting van Belgische humor.

Panamerenko en zijn vrouw, Eveline Hoorens, staan in hun chique kleren aan de rand van het bassin waarin de Donnariet drijft. Het regent. Panamarenko, gehuld in een waadbroek, stapt vanuit het water in het vaartuigje, terwijl Eveline hem vanaf de wal ondersteunt. Met veel geplons klimt hij naar binnen, maar dan tuimelt hij er weer uit en valt in het water. Het vaartuig lijkt te kapseizen. De laatste afbeelding toont het echtpaar, gekleed in regenpakken, tot hun heupen in het water. Ze kijken naar de Donnariet die links uit beeld vaart.

Bizarre humor als inspiratie voor de kunst. Waar vind je dat duidelijker dan hier in België? Ik ga mij onderdompelen in deze heerlijke inspiratiebron en zal aan het eind van het jaar een lezing geven over Panamarenko. Houd de Agenda in de gaten.